Bieke Purnelle dissecteert de vrouwen van het rechts-radicale antifeminisme

Wij spraken hierover met Bieke Purnelle (foto homepage), co-directeur van RoSa vzw, kenniscentrum voor gender en feminisme en freelance schrijver, columnist en journalist.

Hoe kader jij dit anti-feminisme?

Bieke Purnelle: “Het heeft altijd al bestaan. Dat vrouwen per definitie feministischer zijn dan mannen, is een mythe. Ook tijdens de tweede feministische golf was er zeer veel vrouwelijke tegenstand. De Dolle Mina’s werden zelfs gehaat door heel veel vrouwen. Het feminisme werd altijd gezien als radicaal en ontwrichtend. Antifeminisme door vrouwen is dus niet zo vreemd.”

Maar dit nieuwe antifeminisme kadert wel binnen een politieke beweging?

“Ja, dat is zo. Deze vrouwen worden vaak bewust ingezet als window-dressing door radicaal-rechts (verzamelnaam voor rechtse partijen die autoritair, nativistisch en populistisch zijn, maar wel geloven in het democratische systeem, vb. Vlaams Belang, Front National, FPÖ, Lega Nord, nvdr). Het is geen toeval dat men kiest voor jonge, aantrekkelijke vrouwen. Tegelijk blijft het publiek van radicaal-rechts wel zeer mannelijk. Dat is ook de reden waarom ze op zoek gaan naar manieren om vrouwelijk electoraat aan te spreken. Zo had Marine Le Pen bij de presidentsverkiezingen van 2019 een brochure specifiek voor de Franse vrouwen, waarin ze uitdrukkelijk stelde dat ze hen zou verdedigen. Wat zeer ironisch is, want haar programma was helemaal niet vrouwvriendelijk. Er stond helemaal niets in over het risico op armoede voor alleenstaande moeders, of andere vormen van genderongelijkheid. “

Onversneden populisme.

“Absoluut.”

Bij de antifeministische vrouwen van radicaal-rechts is er ook een duidelijke paradox. Enerzijds strijden ze tegen het feminisme, anderzijds gedragen ze zich als wereldburgers: ze gaan zich politiek profileren, een populair YouTube kanaal uitbouwen, zich opwerpen als een belangrijke stem in het debat, de wereld afreizen, … terwijl ze er net voor ijveren dat vrouwen opnieuw aan de haard zitten en meer kinderen baren. Maar mama’s die veel kinderen baren, kunnen geen voortrekkersrol gaan spelen in het antifeminisme.

“Dat klopt, maar zij zien dat wellicht anders. Velen van hen denken zich in te zetten voor een hoger doel. In de The Handmaid’s Tale zijn het ook de hooggeschoolde vrouwen die het systeem mee bedenken en ondersteunen. Toch bouwen ze mee aan een wereld waarin ze zichzelf monddood maken. Ik zie de verklaring voor dat gedrag in het sterke geloof dat er een soort zekerheid of orde moet hersteld worden. Hun eigen persoonlijke aspiraties worden daaraan ondergeschikt en opgeofferd. Onze tijdsgeest is momenteel ook de perfecte voedingsbodem voor dergelijke overtuigingen: er zijn grote machtsverschuivingen in de wereld, er is veel economische onzekerheid, massamigratie krijgt veel aandacht en wordt als bedreigend ervaren – en ook zo vertaald door de politiek. Door die onrust ontstaat er een sterk verlangen naar orde en stabiliteit. De geschiedenis heeft altijd dat soort slingerbewegingen gekend: periodes van vooruitgang werden gevolgd door periodes waarin er werd teruggegrepen naar oude recepten en vice versa. In tijden van onzekerheid zoeken veel mensen hun heil in autoritaire leiders, met heel rigide normen en waarden. Eén van die waarden is het traditionele gezin als hoeksteen van de samenleving.”

Maar deze meisjes komen wel uit gegoede families.

“Je hoeft niet arm te zijn om je onzeker te voelen. Figuren als Geert Wilders en Tom Van Grieken praten de mensen aan dat de omvorming om de hoek loert. Dat idee gaat ervan uit dat het witte ras in Europa zal worden vervangen door gekleurde migranten als we hen niet tegenhouden. Dat beeld jaagt mensen schrik aan. Velen kennen ook de echte cijfers en feiten niet, want die dringen bij velen niet meer door. Een deel van het antifeminisme vandaag heeft te maken met angst voor migratie, een onderwerp waar ontzettend veel onwetendheid en fake news rond heerst.”

Denk je dat de nieuwe radicaal-rechtse beweging een grote invloed zal hebben op onze samenleving, en op vrouwen in het bijzonder?

“Dat weet je nooit. Maar ik vind het wel zorgwekkend. In België hebben we Schild en Vrienden. Dat soort ideeën en figuren zijn blijkbaar populair bij jongens op de middelbare school. Ik vrees dat ze nog aan populariteit kunnen winnen.”

Zie je hier meisjes zich opwerpen om dat nieuwe rechtse ideaal te ondersteunen?

“Zeker. Partijen zetten ze ook bewust in en kiezen voor een aantal vrouwelijke boegbeelden die relatief jong en aantrekkelijk zijn. Bij Vlaams Belang heb je Anke Van dermeersch, N-VA pakte vorig jaar uit met een Twitterfilmpje van jonge en aantrekkelijke N-VA-vrouwen die op stiletto’s door een lege Nekkerhal paraderen.”

Anderzijds heb je dan de stelling dat vrouwen door het feminisme minder vrouwelijk zijn geworden waardoor ze minder kinderen baren en wij dus in de minderheid komen.

“Dat is natuurlijk wetenschappelijke quatsch. Wat is dat eigenlijk: minder vrouwelijk zijn? Natuurlijk krijgen mensen minder kinderen. Er bestaat al een hele tijd anticonceptie en vrouwen gaan ook massaal uit werken. Drie, vier kinderen krijgen is zeer moeilijk te combineren met een betaalde fulltime baan. Bovendien kregen mensen vroeger ook veel kinderen omdat de kans dat er een kind of twee niet zou overleven vrij groot was. Vandaag willen en hoeven mensen niet meer zo’n groot gezin. Maar het is zeker niet zo dat er minder kinderen worden gebaard omdat er fysiek iets veranderd is aan het gegeven vrouw. Dat is onzin.”

Bij BBET (Bloed, Bodem, Eer en Trouw) lees je exact dezelfde theorieën, over de omvolking en antifeminisme. Maar BBET is een neonazistische organisatie.

“Absoluut. Daarom wordt tegenwoordig ook zo vaak de parallel getrokken met de jaren 30. Sommige mensen vinden dat overdreven maar de paralellen zijn er nu eenmaal. Sommige begrippen uit die tijd krijgen een nieuw leven ingeblazen. Het containerbegrip ‘cultuurmarxisme’ dat nu door radicaal-rechts wordt gebruikt, komt bijvoorbeeld ook uit dat tijdperk, al heette het toen cultuurbolsjevisme. Het was een bedenksel van de fascisten om alles wat links was weg te zetten als gevaarlijk.”

Hoe zie jij de positie van de vrouw momenteel in België? Waar staan wij vandaag met ons feminisme?

“Er zijn altijd verschillende feministische stromingen geweest die naast elkaar bestonden. We maken er momenteel bij RoSa een overzicht van. Zo is er bijvoorbeeld hetlean infeminisme dat zich enkel richt op hoger opgeleide middenklasse vrouwen en carrière centraal stelt. Dat feminisme gaat dan vooral over het glazen plafond en het opklimmen naar de top, maar leunt wel op het onderbetaalde werk van andere, lager geschoolde vrouwen. Het intersectioneel feminisme betrekt dan weer alle andere ongelijkheden met elkaar. We bevinden ons vandaag in het feminisme op twee sporen: enerzijds het spoor van heel snel evoluerende gendernormen. Een goede graadmeter hiervoor is de reclame. Als bedrijven beginnen met genderbending in hun beeldvorming, dan weet je dat er veel verschuift. Zo toonde Decathlon in zijn reclame over sportartikelen een jongetje dat ballet danste en een meisje dat aan hockey doet. Dat doen ze niet uit idealisme, maar omdat er een publiek voor is, omdat de tijdsgeest erom vraagt. Maar daartegenover staat de opkomst van heel wat misogyne leiders – Trump en co – die op hun beurt opnieuw voor een sterk gepolitiseerd feminisme zorgen, dat zichtbaar werd in de women’s marchesen opvallend veel politiek geëngageerde vrouwen. Daarnaast, in de tegenovergestelde richting, is er een groeiende beweging van ultra-conservatieve krachten die terug wil keren naar de jaren 50 en het kostwinnersmodel. Deze twee sporen gaan in een totaal andere richting, wat wrijving en conflict veroorzaakt. Conflict is altijd een voorbode van verandering, alleen weet je niet welke verandering het wordt. Hoewel ik niet geloof dat veel vrouwen de vrijheid die ze de laatste decennia hebben gewonnen, willen opgeven. Hoeveel vrouwen willen thuis klaarstaan met zelfgebakken koekjes en voorverwarmde pantoffels tot hun man thuiskomt van zijn dagtaak…? De meeste vrouwen willen echt niet zo leven. Onze samenleving heeft ook zoveel diverse samenlevingsvormen die niet meer passen in dat model.”

Dus die radicaal-rechtse beweging wil gewoon een machtsgreep uitvoeren en het antifeminisme hiervoor gebruiken?

“Het is veel meer dan antifeminisme. Het keert zich tegen alles wat in de minderheid is en wat niet beantwoordt aan het ordelijke, rigide en traditionele plaatje van het witte gezin met de kostwinner en de huismoeder en de kindjes. Alles wat daar niet mee strookt – op vlak van levensbeschouwing, kleur, gender, cultuur, noem maar op, - moet bestreden worden.”

Enkele decennia geleden vonden we deze beweging racistisch, en nu?

“De normen zijn inderdaad opgeschoven. Maar de geschiedenis verloopt altijd in golfbewegingen. Het helpt om uit te zoomen en te weten dat dit niet voor altijd is. Alleen kan het vreselijk lang duren en slachtoffers maken. Bovendien is het internet een sterke uitvergroter en een gigantische multiplicator. Vroeger moest eender welke beweging het doen met pamfletten, toespraken en reële ontmoetingen.”

Hoe zie jij de toekomst van deze radicaal-rechtse beweging?

“Ik ben daar eerlijk gezegd vrij pessimistisch over. In Europa zijn er al een aantal landen met radicaal conservatieve en rechtse regimes zoals Polen en Hongarije. Dat zijn zeer onvriendelijke omgevingen voor feminisme, mensen met een andere huidskleur, LGBTQ en iedereen die afwijkt van de patriarchale, witte, heteroseksuele norm.”

Hoe kunnen we daar strijd tegen voeren?

“Dat is een heel moeilijke vraag. Ik vermoed dat we moeten strijden op veel verschillende manieren en fronten tegelijk. Op politiek niveau - en wat dat betreft ben ik niet zo optimistisch in Vlaanderen omdat links hier in de touwen ligt - , binnen de muren van de academische wereld, in het sociaal-cultureel middenveld,… Bij RoSa blijven wij inzetten op bewustwording en vorming, en focussen op wie we kunnen bereiken. Het heeft geen zin om je te richten op wie niet overtuigd wil worden. Het is de twijfelende meerderheid die je moet bewust maken.”

Moet links het thema meer uitspelen?

“De meningen daarover zijn verdeeld. Sommigen vinden dat links net de identity politicsmoet loslaten, dat die ons afleidt van de echte strijd: de klassenstrijd. Ik ben het daar niet mee eens. Intersectionaliteit moet net een plaats krijgen in het politieke denken. Die versplintering op links maakt strategisch denken en handelen moeilijk. Er is geen coherente strijd rond dit thema.”

Hebben we in Vlaanderen nieuwe feministische iconen nodig die een tegengewicht kunnen bieden voor die angst voor migratie…

“Rolmodellen en boegbeelden zijn altijd interessant. Maar je maakt er je beweging ook heel kwetsbaar door. Vrouwen die hun hoofd boven het maaiveld steken, worden overigens geconfronteerd met enorm veel bagger en kritiek…”

Jij ook?

“Ik krijg ook haatberichten, ja… Dat is heftig, maar het valt best mee. Veel zwarte vrouwelijke opiniemakers hebben het veel lastiger. Cyberhaat is écht. En voor vrouwen veel meedogenlozer dan voor mannen. Er staat altijd iemand klaar met een zeis wanneer een vrouw haar hoofd boven het maaiveld uitsteekt. Dat doet veel vrouwen dan ook twijfelen, ook in de politiek. Wie wil zich nog politiek engageren? Daarom heb ik zo’n respect voor vrouwen als Alexandria Ocasio-Cortez (Amerikaans democratisch-socialist en activiste, nvdr.). Wat die niet allemaal over zich heen moet krijgen. Net als de jonge vrouwen die wereldwijd actie voeren voor het klimaat. Ze worden overspoeld door haatberichten. Men beseft te weinig hoe beschadigend dat is. Klimaatnegationisme is trouwens ook zeer typisch voor radicaal-rechts.”

Omdat ze een economisch status quo nastreven?

“Nee, het is veel persoonlijker en meer identitair dan dat. Het gaat over een levensstijl die men bedreigd ziet. Een auto als statussymbool, traditionele genderrollen, een manier van reizen en eten … die dingen komen allemaal onder druk te staan. Het gaat deels om een achterhaald, maar hardnekkig idee van mannelijkheid, waarin mannen zich onderscheiden met een dure en grote auto en een halve kilo biefstuk op hun bord, met macht, status en geld. Mondige vrouwen die het voortouw nemen in een strijd die uitgerekend hun manier van leven aanklagen, die zijn natuurlijk de kop van jut.

Nu: veel vrouwen hebben geen bezwaar tegen een patriarchale samenleving ook prima. En veel mannen net wel. Het is niet zo dat vrouwen per definitie feministischer zijn dan mannen.

Bovendien leeft het idee dat de strijd voor gendergelijkheid voltooid is. Juridisch klopt dat ook grotendeels. Op wettelijk vlak zijn we een van de gelijkste landen ter wereld. Maar wetten veranderen niet zomaar de diepgewortelde stereotypen en normen.

Het feit dat we politiek en wettelijk zulke grote stappen hebben gezet doet mensen ten onrechte geloven dat elke ongelijke verhouding vandaag een keuze is. Als vrouwen niet op besluitvormende posities of in panels belanden, dan is dat omdat ze niet willen. We gaan uit van het idee dat iedereen alle kansen krijgt, maar dat is niet zo. Blinde vlekken creëren heel wat drempels.

Maar is dat zo? En zo ja, waarom willen ze niet? Wat zijn de drempels?”

Volgens Eva Vlaardingerbroek, een Nederlands rechtsfilosoof die zich in Alt-right kringen en ook Forum voor Democratie ophoudt, is het hedendaagse antifeminisme in de ban geraakt van het ‘cultuurmarxisme’, waardoor de vrouwen samen met de minderheden nu ten strijde trekken tegen de witte mannen. Is cultuurmarxisme dan per definitie feministisch? En betekent dit dan dat het kapitalisme per definitie een masculien politiek systeem is? Hoe denkt u daarover?

“Ten eerste is ‘cultuurmarxisme’ een koepelterm die bedacht werd door rechts om alles te categoriseren wat volgens hen links of progressief is. Maar als je zou vragen of links per definitie feministisch is, dan zou ik zeggen: nee, helemaal niet. Genderstereotypen zijn overal.

Er is wel een link tussen kapitalisme en patriarchaat, die wellicht deels toevallig is. Het moment dat het kapitalisme ontstond, vond die een vruchtbare bodem in het oeroude patriarchaat. Wat het kapitalisme nodig had, was immers het strikt scheiden van werken en wonen. Vóór het kapitalisme werkten de meeste vrouwen, zeker in de lagere klassen. Maar vrouwen werkten vooral thuis: naaien, leerlooien, allerlei huisvlijt, … Door de industrialisering werden werken en wonen strikt gescheiden. Zo ontstond het befaamde kostwinnersmodel: vader die buitenshuis werkt en moeder die thuis huishouden en kroost beheert. Dus het patriarchaat kwam het kapitalisme bijzonder goed uit. De twee sloten een soort verbond. Door hen op die manier te scheiden kregen man en vrouw andere belangen. De stereotype gendernormen van het patriarchaat waren de perfecte bondgenoot voor het kapitalisme.”

De welvarende, kapitalistische jaren 50 als ultieme levensstijl voor radicaal-rechts.

“Men stelt die jaren vijftig graag voor als een heel idyllische periode, maar dat wordt sterk geromantiseerd. Voor heel veel mensen waren die jaren vijftig allesbehalve aangenaam. Voor vrouwen, die geen persoonlijke aspiraties mochten koesteren, voor lgtbqi-personen, voor iedereen die vastzat in een ongelukkig huwelijk.  Feminisme en kapitalisme leven sowieso op gespannen voet. Het hele kapitalistisch systeem steunt namelijk op massa’s onbetaald zorgwerk, dat vooral door vrouwen wordt uitgevoerd. Daarnaast steunt het ook nog eens op een veel onderbetaald werk, zoals zorgwerk, wat ook in hoofdzaak door vrouwen gebeurt. Die zorgarbeid is nodig, maar is niet winstgevend, dus mag niet te veel kosten. Het kapitalisme heeft dus vooral voor vrouwen zeer nadelige gevolgen: lagere inkomens, ongelijke taakverdeling, een hoger armoederisico, een loon- en pensioenkloof, … Jammer genoeg krijgt dat aspect van het feminisme opmerkelijk weinig media-aandacht. Als het over gender gaat, schrijft men liever over genderneutrale kinderkleertjes of biologische verschillen.”

Daarom zijn we hier. 

Bedankt voor het gesprek

Caroline De Neve