Christophe Busch over de opstart van het Hannah Arendt Instituut

Het belang van Hannah Arendts werk voor onze actuele context kan niet genoeg onderstreept worden. Ze was een uitgesproken humanistische filosofe, die onbeschroomd nadacht over politiek en ethiek, en stelde dat politieke vraagstukken veel te ernstig zijn om aan politici alleen over te laten. Ze had oog voor de mechanismen van de totalitaire staat en de gevaren waar een open samenleving mee geconfronteerd wordt, stond kritisch tegenover de consumptiemaatschappij, hekelde een reductionistische visie op democratie, vond dat eenieder de ruimte moet krijgen zichzelf politiek te profileren en was een vurig pleitbezorger voor een actief burgerschap. Haar ideeën vormen een blijvende inspiratiebron voor de aanpak van een aantal maatschappelijke uitdagingen waar we vandaag mee geconfronteerd worden, zoals sociale polarisering, radicalisering, politieke apathie en de bescherming van vrije meningsuiting.

Een logische keuze dus van de bezielers van het net opgerichte centrum rond diversiteit, stedelijkheid en actief burgerschap om de naam van deze vrijmoedige filosofe aan hun instituut te verbinden.  Concreet zal het Hannah Arendt Instituut fenomenen als radicalisering, polarisering, diversiteit en burgerschap onderzoeken en bestuurlijke kennis en expertise van praktijkwerkers rond deze thema’s centraliseren en integreren. Deze kennis wordt vertaald naar concrete beleidsaanbevelingen, handleidingen, opleidingen en publieke evenementen. De figuur van Hannah Arendt en een kritische benadering van haar werk dienen hierbij als een inspiratie voor de overdachte aanpak van de complexe maatschappelijke uitdagingen waar we vandaag mee geconfronteerd worden.

Het besef van de noodzaak om de uitdagingen die diversiteit, stedelijkheid en actief burgerschap met zich meebrengen op een doordachte manier aan te pakken lag aan de basis van dit initiatief. Er bestaat reeds veel onderzoek rond deze thema’s doch al te vaak blijven de resultaten ervan gevangen in disciplinaire en thematische rapportering en blijft de vertaalslag naar de praktijk achterwege. Door de academische wereld en het werkveld samen methodes en praktijken te laten uitwerken en deze te vertalen naar de beleids- en bestuurspraktijk, zullen de nodige stappen gezet kunnen worden in de transitie naar een duurzame samenleving, een democratie waarin de burger gestimuleerd wordt in de verdieping van zijn persoonlijk engagement. Onder meer leeromgevingen met ruimte voor experimenten en proeftuinen, nieuwe opvattingen over burgerschapsparticipatie en co-productieve democratie en het opzetten van slimme structuren zullen hiertoe bijdragen.

Het Hannah Arendt Instituut is een samenwerking tussen de stad Mechelen en twee kenniscentra: het Centre for Urban Studies van de Vrije Universiteit Brussel en het Antwerp Urban Studies Institute van de Universiteit Antwerpen. Directeur wordt Christophe Busch, tot eind 2019 nog algemeen directeur van het museum Kazerne Dossin. Hij verliet het museum omdat hij van het bestuur te weinig bewegingsruimte kreeg en hij niet verwezenlijkt kreeg wat hij voor ogen had. Hij staat bekend als een meester in het vertalen van onderzoek naar het terrein.

Naar aanleiding van de voorstelling van het Hannah Arendt instituut legden we Christophe Busch enkele vragen voor.

Proficiat met de officiële start van het Hannah Arendt-Instituut. Zoals je weet zijn we binnen het Vermeylenfonds liefhebbers van het werk van Hannah Arendt en zijn we overtuigd van de praktische toepasbaarheid van haar werk. Een van de centrale begrippen in haar filosofie is het begrip ‘nataliteit’, het menselijk vermogen tot het maken van een nieuw begin. Zij beschouwde dat als de kern van de menselijke vrijheid. Wat betekent dit nieuwe begin voor jou persoonlijk?

Christophe Busch: "Inderdaad nataliteit, het vermogen om steeds een nieuw begin te maken zit als rode draad verweven in het werk van Arendt. Toen ik nadacht wat deze nataliteit voor mij persoonlijk betekende, merkte ik op dat mijn loopbaan wel voortdurend doorspekt werd met het maken van een nieuw begin. Het eerste deel van mijn loopbaan richtte ik me voor 12 jaar op de start en uitbouw van forensisch-psychiatrische zorgverlening in Vlaanderen. Dat was een voortdurend opstarten van nieuwe afdelingen, een forensische zorgvisie voor de aanpak en behandeling van geïnterneerden en het opzetten en vaardig maken van teams die daar poogden het verschil te maken.
Van daaruit vertrok ik richting Kazerne Dossin om samen met Herman Van Goethem een invulling te geven aan hoe een memoriaal en museum kan bewustmaken en inspireren tot handelen. Vandaag ga ik opnieuw de uitdaging aan om een instituut uit te bouwen dat zich richt op de kernthema’s van ons complex samenleven dat meer en meer frictievoller wordt. De rode draad is dus vaak een begin maken, geboorte geven aan, uitbouwen en opzetten van relationele netwerken. Het verbinden van de menselijke pluraliteit die vaak voor het grijpen ligt in onze uitdagende wereld. Als je maar aan de tafel komt en de dialoog wil aangaan. Voor mij persoonlijk ervaar ik dat als een eeuwige onrust of gedrevenheid om zowel te verstaan en aansluitend om te handelen. (En dan ook handelen zoals Arendt dat bedoelde.) M.a.w. de opgedane kennis doorheen mijn studies en loopbaan over de eerder donkere bladzijden van onze menselijke geschiedenis gaat voor mij gepaard met een immense verantwoordelijkheid.
De 'Nooit meer!’ boodschap klinkt natuurlijk goed en evident, maar de vraag is wat je dan concreet doet? Hoe ga je van intentie naar daad? Hoe zit dat kwaad in mezelf of in mijn groep? Hoe gaat mijn handelen of niet-handelen geëvalueerd worden in de toekomst? Heb ik een klein verschil gemaakt of op zijn minst gepoogd met de beschikbare kennis en relaties? Het feit dat ik dit kan doen, een nieuw begin maken, is slechts mogelijk door de vrijheid te nemen die me is gegeven. Vrijheid waarvoor is gevochten, maar ook vrijheid die er is gekomen door privileges waar ik geen enkele verdienste aan heb, door het toeval dat ik hier ben geboren, deze kansen heb gekregen enz. Ondertussen heb ik geleerd dat elke ontmoeting een kans tot een nieuw begin met zich meebrengt en dat de echte waarde van de menselijke samenleving de verbindingen zijn die we delen, de streepjes tussen de bolletjes van het netwerk. Nataliteit door het verbinden is misschien wel een goede functiebeschrijving voor mij."

Het Hannah Arendt-Instituut zet diversiteit, stedelijkheid en burgerschap centraal in zijn werking, aspecten die ook binnen het socioculturele veld fundamenteel zijn voor vele organisaties en waarrond jarenlange expertise  is opgebouwd. Hoe zie jij de samenwerking met partners uit de socioculturele sector?

Christophe Busch: "Voor mij is de koppeling of samenwerking met het socioculturele veld een evidente zaak. Die sector heeft een bijzonder ruime ervaring en bovenal een gigantisch relationeel kapitaal dat een open deur is om in contact te treden met en impact te hebben op. Vanuit het Hannah Arendt Instituut willen wij sterk werken vanuit de HUB positie en duurzame relaties uitbouwen tussen een sterk academisch netwerk, en netwerk van praktijkmensen (professionals) en een breed publiek dat voortdurende zoekt en vindt. De focus moet daarbij liggen op de vraag hoe we elkaar kunnen versterken, hoe het bundelen van krachten en eigen expertise positief kan bijdragen aan een beter begrijpen van onze complexer wordende wereld en aanzetten tot handelen, tot het verschil maken op een lokaal en haalbaar niveau. Om via een resem van kleine inspirerende acties een grote impact te hebben op maatschappelijke uitdagingen die ogenschijnlijk onoplosbaar blijken, maar waar dan toch weer ultiem de menselijkheid de bovenhand haalt."

Hartelijk dank voor jouw reactie, Christophe. We kijken er naar uit in de toekomst met jou en je collega’s samen te werken en wensen jullie veel succes.

Tom Cools