Kritisch met kritiek
Als het maar ‘opbouwende kritiek’ was, werd me geleerd in het middelbare collegeonderwijs. Tot ik Kruithof tegenkwam en hij in zijn confrontatielessen (twee studenten mochten het debat aangaan over een of ander twistpunt, zelfs wanneer we het er allemaal over eens waren bleek het toch te kunnen ontaarden in een scherp op scherp geslepen mes van kritiek.) Heerlijke momenten: hij leerde ons in elk geval dat kritiek gewoon gedegen, onderbouwd en doordacht moest zijn, helemaal niet opbouwend.
Dat laatste was eerder voor de goedbedoelde jeugdbewegers die er vooral mee sjorden. Kritiek is de drijfkracht van het denken. Het is samen met de verwondering en de weetgierigheid, de brandstof van wat ons gaande houdt en doet opklimmen naar nieuwe paden, inzichten en projecten. Vermeylen werd er berucht, geducht, misschien ook wat beroemd, door. Althans hier in Vlaanderen. Zijn “Kritiek der Vlaamsche Beweging” was en is een tekst die het toen taalstrijdende Vlaamse Heir zou hebben kunnen wakker schudden. Wat de impact was toen, in 1896, kan ik nu moeilijk inschatten. Maar dat hij zijn analyse en oproep als een “kritiek” omschreef sterkt me om te schrijven dat we nood hebben aan kritisch denken, schrijven en handelen. Dat is wat het Vermeylenfonds ook verder wil doen, met de kracht van taal verbinden en optillen: weerbaar maken. Zoals de filosoof Hans Achterhuis ons voorhoudt en toont. Zoals Hannah Arendt zich niet kon afhouden van kritisch denken en spreken. Zoals onze slam poets het nu verwoorden: hun gevecht en liefkozing van de werkelijkheid verbaliseren tot krachtige of sprekende woordenstromen die ons moeten aanzetten om evenzeer kritisch als onbevangen te denken en te genieten van de wereld. Achterhuis bedrijft wat ook Verhofstadt doet: verslag brengen over hoe de werkelijkheid zich aan ons vertoont en hoe dit nu eigenlijk in elkaar zit. “Ik wil begrijpen” is de titel van het langverwachte boek van Achterhuis over zijn Hannah Arendt. Kritische ingesteldheid is even noodzakelijk als zuurstof om het te kunnen bolwerken in onze samenleving. Als je tenminste niet kopje onder wil gaan in de maalstroom van consumptiecultuur en de eenheidsworst van de spektakelmaatschappij. Dus scherp maar de pen en de vragen. Luister aandachtig, lees nauwlettend en kam fijnmazig de wereld om je heen uit. Leer het van Socrates, van Arendt, van Achterhuis en van deze DNG. Je zult zien: kritisch denken kan gevaarlijk zijn maar dat is het vrije vranke leven ook. Het is eigenlijk vrij simpel: we laten ons niet doen. Daarom gaan we schrijven en slam poetry bedrijven. En kritisch blijven leven en bovendrijven.
Willem Debeuckelaere