Kritische blik - DNG 4/2023

Kritisch met kritiek

Als het maar 'opbouwende kritiek' was, werd me geleerd in het middelbare collegeonderwijs. Tot ik Kruithof tegenkwam en hij in zijn confrontatielessen (twee studenten mochten het debat aangaan over een of ander twistpunt, zelfs wanneer we het er allemaal over eens waren bleek het toch te kunnen ontaarden in een scherp op scherp geslepen mes van kritiek). Heerlijke momenten: hij leerde ons in elk geval dat kritiek gewoon gedegen, onderbouwd en doordacht moest zijn, helemaal niet opbouwend. Dat laatste was eerder voor de goedbedoelde jeugdbewegers die er vooral mee sjorden. Kritiek is de drijfkracht van het denken. Het is samen met de verwondering en de weetgierigheid, de brandstof van wat ons gaande houdt en doet opklimmen naar nieuwe paden, inzichten en projecten.

Vermeylen werd er berucht, geducht, misschien ook wat beroemd, door. Althans hier in Vlaanderen. Zijn "Kritiek der Vlaamsche Beweging" was en is een tekst die het toen taalstrijdende Vlaamse Heir zou hebben kunnen wakker schudden. Wat de impact was toen, in 1896, kan ik nu moeilijk inschatten. Maar dat hij zijn analyse en oproep als een "kritiek" omschreef sterkt me om te schrijven dat we nood hebben aan kritisch denken, schrijven en handelen. Dat is wat het Vermeylenfonds ook verder wil doen, met de kracht van taal verbinden en optillen: weerbaar maken.

Zoals de filosoof Hans Achterhuis ons voorhoudt en toont. Zoals Hannah Arendt zich niet kon afhouden van kritisch denken en spreken. Zoals onze slam poets het nu verwoorden: hun gevecht en liefkozing van de werkelijkheid verbaliseren tot krachtige of sprekende woordenstromen die ons moeten aanzetten om evenzeer kritisch als onbevangen te denken en te genieten van de wereld.

Achterhuis bedrijft wat ook Verhofstadt doet: verslag brengen over hoe de werkelijkheid zich aan ons vertoont en hoe dit nu eigenlijk in elkaar zit. "Ik wil begrijpen" is de titel van het langverwachte boek van Achterhuis over zijn Hannah Arendt.

Kritische ingesteldheid is even noodzakelijk als zuurstof om het te kunnen bolwerken in onze samenleving. Als je tenminste niet kopje onder wil gaan in de maalstroom van consumptiecultuur en de eenheidsworst van de spektakelmaatschappij.

Dus scherp maar de pen en de vragen. Luister aandachtig, lees nauwlettend en kam fijnmazig de wereld om je heen uit. Leer het van Socrates, van Arendt, van Achterhuis en van deze DNG. Je zult zien: kritisch denken kan gevaarlijk zijn maar dat is het vrije vranke leven ook. Het is eigenlijk vrij simpel: we laten ons niet doen. Daarom gaan we schrijven en slam poetry bedrijven. En kritisch blijven leven en bovendrijven.

Willem Debeuckelaere

Inhoud oktober-december/2023

Eyecatcher ................................................................................ 03

Standpunten .............................................................................. 04

Hans Achterhuis + programma Hannah Arendt in de Krook .................. 04

Dirk Verhofstadt ........................................................................... 08

Yves Kibi Puati Nelen en Martijn Nelen ............................................. 11

SLAM-geschiedenis ....................................................................... 15

Recensent-boeken ..................................................................... 18

Goed Nieuws ............................................................................. 19

Agenda - Verslag ....................................................................... 22

Column - Anita............................................................................ 25

BV - Jan Dumolyn ........................................................................ 26

Column - Peter Benoy .................................................................. 28

Gedicht ..................................................................................... 30

Colofon

DE NIEUWE GEMEENSCHAP driemaandelijks ledenblad van het August Vermeylenfonds vzw; verschijnt op 15 maart, 15 juni, 15 september en 15 december.

REDACTIE Peter Benoy, Tom Cools, Willem Debeuckelaere, Chantal De Cock, Sarah Mistiaen, Johan Notte, Kristel Gijbels, Nico Pattyn, Philippe Rombouts, Paul Teerlinck, Eliane Van Alboom, Judy Vanden Thoren, Hans Vandevoorde, Anita Van Huffel en Anne Van De Genachte (+ vormgeving)

ALGEMEEN SECRETARIAAT Tolhuislaan 88, 9000 Gent, 09 223 02 88 - e-mail: info@vermeylenfonds.be - website: www.vermeylenfonds.be - openingsuren: 9u - 12u en van 13u tot 17u

ABONNEMENT 15 euro (4 nummers)

LIDMAATSCHAPSBIJDRAGE 15 euro per individu. U kunt lid worden door aan te sluiten bij een plaatselijke afdeling of door overschrijving op rek.nr. BE50 0011 2745 2218 van het Vermeylenfonds vzw, Tolhuislaan 88, 9000 Gent. Leden ontvangen gratis De Nieuwe Gemeenschap.

COVER Anne Van De Genachte

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Willem Debeuckelaere, p/a Tolhuislaan 88, 9000 Gent Auteursrechten personen die we niet hebben kunnen bereiken i.v.m. eventuele auteursrechten kunnen de redactie contacteren.

STEUN HET VERMEYLENFONDS Giften vanaf 40 euro zijn fiscaal aftrekbaar. Reknr. BE50 0011 2745 2218, Vermeylenfonds, Tolhuislaan 88, 9000 Gent. Om reden van milieuvriendelijkheid wordt dit tijdschrift op chloorvrij recycleerbaar papier gedrukt.

-3-

Eyecatcher

(Afbeelding): perron op het station Bruxelles-Nord © Japplemedia - commons.wikimedia

Twee sporen

Noordstation, kijkrichting zon - midden op de dag
Links is de zon reeds voorbij,
de dag nog lang niet.
Kleur- en geurrijk gewriemel.
(On-)gelukzoekers met de zon meegereisd.
Lichaam tegen euro's
Monogaam aan het raam
Toekomst in de hooiberg
Klank drank stank 
Bezem door de straat: ooit

Rechts moet de zon nog schijnen,
voor dassen en aktentassen.
Wolkenkrabber buiten dienst.
Work-life in de balans.
Tijd tegen euro's
Glas door het plafond
Toekomst in een hoop geld
Dior, Cartier, Gault Millau
Bezem door de straat: net

Noordstation, kijkrichting toekomst: ik zag twee sporen, zich ineen boren.

Frank Verhelle

Deze pagina is een coproductie tussen het Vermeylenfonds en Creatief Schrijven vzw. De tekst werd geoogst op het platform Azertyfactor, een vrijhaven waar pennenvoerders hun vruchten publiceren. Wil je kans maken op publicatie in het volgende nummer? Post je tekst op azertyfactor.be/kansen.

-4-

Standpunten

Een filosoof zonder scholastische koketterie Hans Achterhuis

(Afbeelding): vliegtuigen

Hans Achterhuis voorstellen is vrij eenvoudig: hij is een wijsgeer die als een seismograaf de gevoeligheden van de wereld rondom ons opneemt en daarmee verder aan de slag gaat. Erudiet en in een bevattelijke taal neemt hij ons mee in zijn doordenken. Spaart zijn twijfels en zekerheden niet. Hij wil niet beleren of indrammen, wel ons deelachtig maken aan zijn verwondering. Bovenal wil hij begrijpen, begrijpen waar het om gaat.

In een recent verschenen boekbespreking over Marc De Kesel, (*1) schrijft Achterhuis treffend hoe hij te werk gaat: "Binnen het vakgebied van de filosofie maak ik in het voetspoor van Hannah Arendt graag een onderscheid tussen denkers en beroepsdenkers. De eersten spreken een breed geïnteresseerd publiek aan, de laatsten richten zich primair op hun vakgenoten. De denkers starten hun zoektochten vanuit doorleefde ervaringen en existentiële problemen die door vele tijdgenoten gedeeld worden. Ze proberen te verhelderen zonder deze in hun wijsgerige beschouwingen uit het oog te verliezen. Op die manier geven ze betekenis aan ervaringen die tijdgenoten helpt om hun vragen en twijfels, hun angsten en verwarring, beter te begrijpen. De beroepsmatige denkers daarentegen bewegen zich van meet af aan binnen de eeuwenoude tradities, waarin vroegere ervaringen en antwoorden vaak gestold zijn. Die kun je ongetwijfeld op een interessante manier weer vloeibaar maken, waardoor je ze ook opnieuw op de actualiteit kunnen betrekken. Meestal blijf je echter gevangen zitten in de traditie die vooral de eigen vakgenoten interesseert. ..../.... Bij de publicatie van mijn filosofische boeken heb ik altijd veel gehad aan de kritische vragen van de redacteur die mij begeleidde: "Hans, wat bedoel je hiermee, kun je het in "gewone" woorden zeggen, kun je er een voorbeeld van geven?" Als ik dat laatste niet kon, als ik alleen in filosofische termen min of meer kon herhalen wat ik geschreven had, besefte ik dat ik niet echt begrepen had wat ik opschreef."

Voilà. Dat is in een notendop het keurmerk Achterhuis.

Lezen over Hans Achterhuis

Wie snel inzicht wil krijgen in het werk en denken van Hans Achterhuis is zeker goed bediend met het boek dat hij samen met Leonie Wolters heeft gemaakt. Leonie heeft gedurende enkele jaren vele gesprekken gevoerd met Achterhuis en het boek "Hans Achterhuis: "Zoektocht naar betekenis" (ISVW Uitgevers, Leusden 2022) is de weerslag van die interviews.

-5-

Een aanrader die je in tweehonderd bladzijden met stevige hand leidt door het leven, het denken en het oeuvre van Hans Achterhuis. In de volgende DNG krijgt u een verslag van de tweedaagse HA & HA in Gent op 27 en 28 oktober en een interview met Leonie Wolters.

Kort en krachtig is het boekje met zijn afscheidsrede bij zijn emeritaat: "Lof en troost van de filosofie" (Ambo, Amsterdam, 2007). Een bijzonder aansprekende tekst die hij op 7 juni 2007 uitsprak bij zijn afscheid als hoogleraar Wijsbegeerte aan de Universiteit Twente. Als u iets leest van de man, laat het dan dit pareltje zijn.

Een zeer overzichtelijk en handige gids over zijn denken geeft hij ook mee met het boekje "Zonder vrienden geen filosofie" (Lemniscaat, Rotterdam, 2011). "Persoonlijk schrijven, hoe verschillend ook in diverse boeken en periodes, heb ik als filosoof altijd gedaan en ik betoog het steeds meer ... /... Steeds ging het over vragen die ik mijzelf stelde en waar ik al schrijvende een antwoord op zocht." Dit boekje is een uitwerking van de voormelde afscheidsrede en geeft een breder overzicht van de hoogtepunten van zijn wijsgerige arbeid.

Niets is gemakkelijker dan even te googelen en je komt op de Wikipedia-pagina terecht waar je meteen een mooi overzicht krijgt van 's mans leven en werk. Niet volledig maar wel handig. Ik maak me op om die pagina aan te vullen maar dat zal een lastig karwei worden want een volledige bibliografie is niet zomaar voorhanden. Voor wat de uitgegeven boeken betreft valt het nog mee maar ook talloze artikelen en (boek-) besprekingen zijn her en der verspreid. Zelf heeft Achterhuis geen portfolio bijgehouden. Daarvoor is hij te veel bezig met de wereld om zich heen en niet met zichzelf.

Jacques de Visscher over Achterhuis: "Eigenlijk zijn we metgezellen, geestverwanten, compagnons de route ..."

De eerste aflevering van het losbladige "Kritisch denkers lexicon" was een bijdrage van Hans Achterhuis over Camus, najaar 1986. Niet toevallig de schrijver, filosoof, waarop hij doctoreerde in de theologie in 1967. "Maar die vorming heeft van hem geen doctrinaire metafysicus gemaakt, wel een sociaal filosoof die - zoals ik destijds - meeging in de vredesgroepen en de anti-apartheidsbeweging. Dat belet hem zeker niet goed te weten wat er zich in de uiteenlopende filosofische domeinen afspeelt. Bovendien is hij geen exclusieve specialist van één enkele auteur. Hij is ook uitstekend vertrouwd met talrijke andere denkers: ik noem er maar enkele: Sartre, Foucault, Ivan Illich, Coetzee en Hannah Arendt; er zijn er ongetwijfeld nog wat meer. Wat hij schrijft is altijd het overwegen waard en getuigt bovendien van gedegen achtergrond uit zowel de economische, sociologische, literaire en zeker de wijsgerige sfeer. Zijn lezingen zijn weinig academisch in de enge zin van het woord. Hij vertrekt van een concreet voorval waarvan steeds weer de interessante ethische en politieke implicaties weet te onthullen. Hij ontvouwt zijn denken over wat ons allemaal aanbelangt. Hij is een filosoof zonder scholastische koketterie."

-6-

Jacques De Visscher (*2) spreekt met veel warmte en vriendschap over zijn reisgenoot door de filosofie. Twintig jaar lang hebben ze samen (met Jan Sperna Weiland en Sytke Teppema) intensief samengewerkt aan het "Kritisch denkerslexicon": een onwaarschijnlijk rijk en gedocumenteerd naslagwerk dat in totaal meer dan 250 bijdragen bevat. De encyclopedie van de hedendaagse denkers. Op zich alreeds een titanenwerk dat elk van de redacteurs grondige kennis meegeeft en hen ook elkaar heeft samengebracht tot op vandaag: de reünies blijven elkaar opvolgen al is het project in 2009 doodgebloed (er was een websiteversie van het lexicon in het vooruitzicht maar dat is weggedeemsterd door het wegvallen van de eerste bezieler Jan Sperna Weiland en een wat achteloze uitgever).

Heerlijke herinneringen houdt Jacques er wel aan over: redactievergaderingen in het zaaltje van het restaurant "Engels" aan het Rotterdamse Centraal Station. Waar het er soms ook wel heftig aan

toeging. Bijvoorbeeld wanneer Hans opwierp dat ook Mao en Lenin mochten opgenomen worden in het lexicon.

-7-

Waarop Jacques repliceerde dat Verwoerd, gepromoveerde in de psychologie, dan ook maar een artikel zou moeten krijgen, aan Verwoerds handen hangt minder bloed dan aan deze van Lenin en Mao. De artikelen over Lenin en Mao verschenen, maar Verwoerd was niet haalbaar. Overigens terecht vond Jacques, want hij was geen kritisch denker. Later kwam Hans op zijn standpunt terug en was hij het met De Visscher eens.

Jacques droeg ook gastronomisch bij: "In plaats van karnemelk bij die werklunches volgde traag maar zeker iedereen mijn voorbeeld door wijn te drinken, Hans soms na de karnemelk."

Jacques bewondert de wijze waarop Hans indringend kritiek kan geven op het werk maar nooit op de persoon. Géén ruzie maken maar wel op het scherp van de snee inhoudelijk stevig werk afleveren. Steeds hoffelijk en vriendelijk, steeds bereid om het beste te maken van de afspraken.

"In toenemende mate schrijft Hans zijn boeken als een persoonlijk avontuur waarvan hij als het ware in een lange brief aan de lezer verslag uitbrengt. Bijgevolg gebruikt hij heel nadrukkelijk de ik-persoon. Op die manier verneemt de lezer hoe de auteur, zoals in het Utopie-boek, tot andere inzichten is gekomen en waarin hij zich in het verleden heeft vergist. Ik geloof niet dat ik een auteur ken die zo'n onbevangen zelfrelativering beoefent."

Maar Willem, waarom Achterhuis?!

"Waarom Achterhuis, waarom wil je nu al diens werken, boeken, artikelen en bijdragen her en der zoeken en lezen?" Dat vroeg mijn alter ego Jacqui mij enkele maanden terug. "Waarom niet Apostel, of zeg maar Plato?". Die vraag is uiteraard terecht. Ook zij wil begrijpen. Dus probeer ik het te verwoorden.

Achterhuis spreekt mij aan omdat er vele parallellen zijn tussen zijn werk en de vragen en discussies waarmee ik de laatste vijftig jaar geconfronteerd werd. Ze komen op de één of andere manier terug in mijn eigen levensloop. Of het nu gaat over het verlaten van Kerk en geloof, de fascinatie voor politieke figuren uit de derde wereld, het welzijnswerk en de rol van de sociale advocatuur, mensenrechten, de markt en de politieke consequenties, de verlokking van de grote utopieën en het hopen

op kleine bijdragen, de kleine utopieën ... Vooral zijn werk rond "geweld" was voor mij een eye-opener. Als voorzitter van de Belgische privacy commissie en ondervoorzitter Europese toezichthouders was ik danig geïnteresseerd in de inzichten die hij meegaf.

Mijn eerste ervaring met Achterhuis waren de discussies die ontstonden na het verschijnen van "De markt van welzijn en geluk". In de Wetswinkel of het Keetje (red. legendarisch café in Gent) kwamen heel wat van die pijnpunten bloot te liggen waarmee we in de rechtshulp en de sociale advocatuur worstelden.

De belangrijkste ervaring met de filosoof Achterhuis was tijdens een filosofische week over Machiavelli, in Firenze.

-8-

Nu niet meteen de problematiek van vandaag. Maar dat was een geschenk. Zowel inhoudelijk als qua inzichten. Op het afscheidsetentje heb ik me verstout om Van Ostaijen te verminken en "Hans groet 's morgens de dingen" te debiteren. Niet voor publicatie vatbaar. Terug thuis vond ik het boekje "Werelden van tijd" terug dat ik ooit eerder aan de Middellandse zee (vakantiereis met vrouw en kinderen, tussentijd) had gelezen en me toen ook echt wel had bekoord. En toen besefte ik dat het dezelfde auteur was. Achterhuis huist in velerlei tijden maar steeds in deze wereld.

Sindsdien is Achterhuis voor mij een bijzonder interessante denker geworden. Ik weet dat hij géén levenslessen wil geven maar zijn manier van schrijven en omgaan met de anderen ("Zonder vrienden geen filosofie") is behoorlijk inspirerend. Komt daarbij dat hij gestreng de filosofische geschiedenis en verworvenheden kent en toepast. Hij is een wetenschapper en géén toogfilosoof. Alles is gebaseerd op een grondige kennis van de wijsbegeerte, de actualiteit, literatuur en geschiedenis.

Misschien moet ik ook bekennen dat er nogal wat filosofie is waarvan ik géén knijt versta, zelfs niet nadat ik ze driemaal gelezen en uitgelegd heb gekregen. Het Franse discours à la Derrida, Althusser, Lyotard om nog niet spreken van Balibar of Lacan ... gruwel.

Ik hou het liever bij Foucault of Morin. Al vind ik dat onze vriend Foucault toch niet de open geest heeft die Achterhuis wel uitdraagt. Ik heb de beknellende controle die Foucault beschrijft ook in zijn eigen discours ervaren: als een wurgend geloof in wat hij als zijn evangelie verkondigt. Het lezen van Achterhuis is eerder een bevrijding. Maar goed, als ik Achterhuis een knap filosoof vind dan is dat ook omdat ik (bijna) steeds

begrijp wat hij schrijft en nooit het gevoel geeft dat hij jou naar een koker-denken leidt.

Hij, en zijn vrouw Tiny, zijn heerlijk vriendelijke mensen. Van vlees en bloed met kinderen en kleinkinderen. Het zouden onze beste buren kunnen zijn.

Willem Debeuckelaere

(*1) Seks in biopolitiek tijden. "Levenskunst met Foucault en Lacan" Amsterdam, Boom, 2023, in: Filosofie - Tijdschrift, jrg. 33, nr. 4, juliaugustus 2023, pp. 54-55)

(*2) Jacques De Visscher (Gent, 20 juli 1943) is een Vlaams filosoof en emeritus hoogleraar.

BIO Hans Achterhuis (1942) is emeritus hoogleraar Wijsbegeerte aan de Universiteit Twente. Hij is al meer dan vijftig jaar actief in onderzoek, onderwijs en publicatie. Hij schreef vele filosofische werken over tijdloze thema's, zoals technologie, welzijn en geluk, religie en geweld. In 2022 publiceerde Achterhuis "Ik wil begrijpen. De onbekende Hannah Arendt".

Programma

Hannah Arendt
Ingekleurd Totalitarisme

27 - 28.10.2023 - De Krook Gent

De grens tussen feit en fictie is wazig. Democratische instellingen staan onder druk. En door het vele werk is er amper tijd om daarover na te denken, laat staan om er iets aan te doen. Het lijken hedendaagse zorgen, maar meer dan 50 jaar geleden schreef Hannah Arendt al uitvoerig over het gevaar van deze processen. Daarom leggen we dat gedachtegoed opnieuw op tafel. In onze lezingenreeks Hannah Arendt Ingekleurd focussen we op een term die vandaag alsmaar vaker de kop opsteekt: totalitarisme. Hannah Arendt schreef erover in haar driedelige, monumentale werk: The Origins of Totalitarianism (1951). Daarin nam ze zowel het nazisme van Hitler als het communisme van Stalin onder de loep. Wat is totalitarisme? Hoe kon het ooit zover komen? En bestaat ook vandaag nog het gevaar voor totalitaire neigingen en opvattingen? We laten hedendaagse denkers Arendts werk uitleggen, toepassen en bekritiseren.

"Het ideale object van het totalitaire bewind is niet de overtuigde nazi of de toegewijde communist, maar de mensen voor wie het onderscheid tussen feiten en fictie, waar en niet waar, niet langer bestaat."

Een samenwerking met Hannah Arendt Instituut Vermeylenfonds Masereelfonds Avansa Humanistisch Verbond Universiteit Gent Bibliotheek De Krook

Hans Achterhuis en Tinneke Beeckman: Filosofen in de wereld

27.10.2023 | 14:30 - 16:30 | Bibliotheek De Krook Gent

In 2022 publiceerde Achterhuis "Ik wil begrijpen. De onbekende Hannah Arendt", zijn langverwachte boek over het leven en werk van zijn grote inspirator. De perfecte gelegenheid voor een open en inspirerend gesprek over zijn leven en werk. Filosofe Tinneke Beeckman is gesprekspartner van dienst en Jana Kerremans modereert. Maak kennis met een begenadigd denker en zijn begeesterd, tijdloos en nog steeds actueel oeuvre.

Hans Achterhuis & Ruddy Doom 10:40 - 11:40

Hannah Arendt is alomtegenwoordig. Wat maakt haar oeuvre zo rijk en haar denken zo hedendaags?

Ludo Abicht & Brigitte Herremans 11:45 - 12:45

Hannah Arendt wilde het antisemitisme begrijpen en voorzag het daarom van een uitgebreide historische context. Wat is antisemitisme? Hoe ontwikkelde het zich in het Europa van de late negentiende en vroege twintigste eeuw? We gaan in dialoog met Arendts analyse en zoeken de relevantie voor vandaag.

Nozizwe Dube & Remi Peeters 13:45 - 14:45

Arendts werk over imperialisme nodigt uit om na te denken over koloniale expansie en de gevaren ervan voor de rechten en vrijheden van de mens.

Dirk De Schutter & Alicja Gescinska 14:50 - 15:50

Arendt beschreef totalitarisme als een radicaal nieuwe regeringsvorm. Hoe ontstaat totalitarisme? Wat zijn de kenmerken? En wat is de rol van ideologie en terreur?

Pierre Lefranc & Jolien Paeleman 16:20 - 17:20

Het wantrouwen tegenover de politiek is groot. Hoe kunnen we ons als burgers verhouden tot onze overheid? Maakt burgerlijke ongehoorzaamheid deel uit van een gezonde democratie?

Praktisch Hannah Arendt ingekleurd: totalitarisme

- Zaterdag 28 oktober 2023 - 10.30 - 17:30 uur 
- € 30 Standaardprijs, € 22,5 Reductieprijs en ledenprijs Avansa, Masereelfonds, Vermeylenfonds en Humanistisch Verbond, € 15 Sociale prijs, € 6 Uitpas-kansentarief regio Gent - Lunch en koffie zijn inbegrepen.

- Bibliotheek De Krook Zaal De Blauwe Vogel Miriam Makebaplein 1, Gent - Inschrijven avansa-regiogent.be

Heden en verleden door het (kritische) oog van Dirk Verhofstadt

Dirk Verhofstadt publiceerde onlangs "Dagboek 1933", waarin hij chronologisch overloopt hoe Hitler in dat jaar de macht greep. Tussendoor schetst hij 33 parallellen tussen gebeurtenissen in dat jaar en huidige tendensen. Naar aanleiding van dit boek bespreken we waarom de strijd tegen extreemrechts absoluut noodzakelijk is.

BIO Dirk Verhofstadt was professor media en ethiek aan de UGent. Hij is kernlid van de onafhankelijke liberale denktank Liberales. Hij heeft tal van publicaties op zijn naam rond media en ethiek, politiek, liberalisme, vrijzinnigheid en ook de Holocaust.

-9-

Er is een normalisering bezig van extreemrechts

Wat was de aanleiding om uw boek nu uit te geven?
Dirk Verhofstadt: "In 2024 hebben we nieuwe verkiezingen. Volgens de peilingen zou het Vlaams Belang de grootste partij worden in Vlaanderen, waarna ze misschien een coalitie vormt met de N-VA in Vlaanderen. Ik wil ervoor waarschuwen wat voor effecten dat kan geven. We moeten beide periodes vergelijken, omdat er duidelijke parallellen zijn.

Laat mij als eerste voorbeeld de Pano-reportage over Schild en Vrienden nemen. Daarin werden een aantal memes getoond, beelden die zij onderling hebben verspreid. Dat staat vol met walgelijke zaken die de Holocaust ridiculiseren of bagatelliseren. Bij een van de memes wordt met een schop as uit een crematorium opgeschept, met als tekst "How to pick up jewish chicks". Dat is van een onwaarschijnlijke wansmaak. Daar zou veel harder op gereageerd moeten worden. Er is een normalisering bezig van extreemrechts."

Een andere parallel is hoe de nazi's in 1933 aan de macht kwamen via een coalitieregering. Opvallend is hoe snel alles daarna verloopt. In twee maanden grijpen ze de absolute macht. "Eerst wordt extreemrechts salonfähig gemaakt, dat gebeurde in 1933 ook. Op 4 januari 1933 houdt de voormalige rijkskanselier Franz von Papen een vergadering met Hitler bij een bankier in Keulen. Daar is gesproken over de mogelijkheid om de Führer kanselier te maken. De dag daarna stond het verhaal van die bijeenkomst in de krant, dat werd bewust gelekt. Von Papen zei president Hindenburg dat hij zich geen zorgen moest maken, de nazi's zouden maar drie van de elf ministers leveren. Een fatale fout. Naast Hitler werden Wilhelm Frick en Hermann

Göring minister, maar zij waren wel minister van Binnenlandse Zaken voor Duitsland en Pruisen, en waren zo hoofd van de politie.

Op 30 januari 1933 is Hitler kanselier geworden. Op 17 februari is er het Schietbesluit, waarna Göring in Pruisen 50.000 mensen van de SA-bruinhemden tot hulpagent heeft gemaakt. Dat waren harde strijders voor het nazisme, en die krijgen plots politionele bevoegdheden. Op 27 februari is er de brand van de Rijksdag, de dag erna volgt de Rijksdagbrandverordening waarna men de communisten uitschakelt. Op 5 maart volgen nieuwe verkiezingen, de nazi's behalen 43,9 %. Op 23 maart tenslotte wordt de Machtigingswet goedgekeurd. De bevoegdheden van het parlement worden daarbij afgeschaft. Alle partijen in de Rijksdag hebben daarmee ingestemd behalve de SDP, de sociaaldemocraten. Otto Wels, hun woordvoerder, sprak toen de woorden "Wir sind wehrlos, aber nicht ehrlos." Een heel moedige uitspraak. Vanaf dan, na minder dan twee maanden aan de macht, was Hitler dictator en bestond de rechtsstaat en de liberale democratie niet meer."

Na minder dan twee maanden werden ook Dachau en Oranienburg geopend, de twee eerste concentratiekampen. Dat we de woorden van Otto Wels moedig vinden, zegt ook iets over die tijd. De oppositieleider die niet akkoord gaat met het opzijzetten van het parlement, dat zou normaal moeten zijn. "Over die concentratiekampen werd niet geheim gedaan, dat stond in de kranten. Wat betreft Otto Wels, er waren twee strekkingen binnen de socialistische partij. Een deel vond de ontwikkelingen buitengewoon gevaarlijk en koos om te emigreren naar het buitenland, een ander deel rekende nog op de vakbonden en de militanten om het tij te keren. Maar Hitler maakte in 1933 van 1 mei een feestdag, iets wat socialisten en communisten nooit bekomen hadden. De vakbonden waren voor een stuk gerustgesteld. Maar vanaf 2 mei vielen de nazi's de vakbondslokalen binnen, pakten de leiders op en legden hun activiteiten stil.

Soms krijg ik reacties waarbij gesteld wordt dat Hitler een socialist was. Maar aan het nationaalsocialisme was niets socialistisch. Hitler is aan de macht kunnen komen met steun van de grootindustrie en hij heeft de vakbonden kapot gemaakt. Hitler is de term nationaalsocialisme altijd blijven gebruiken, om ook mensen die socialistisch dachten aan te trekken.

Extreemrechts doet vandaag hetzelfde als toen door tegenstrijdige boodschappen uit te sturen. Enerzijds de grootindustrie zeggen dat de vakbonden gekortwiekt zullen worden en het stakingsrecht beperkt,

anderzijds de werkende bevolking beloven voor hen te zorgen. Het Vlaams Belang heeft een zogezegd links programma wat betreft bv. minimumpensioenen en -lonen, maar ze stemmen er wel tegen in het Europees parlement. Mensen moeten dat goed beseffen, maar dat dringt niet door."

De nazi's kwamen aan de macht met de steun van de grootindustrie en het financiewezen. Maar ook de katholieke en lutherse kerken hebben zich weinig of niet uitgesproken tegen het nazisme. "De toenmalige grootindustrie wou af van de vakbonden en zelfs van de democratie. Al op 20 februari kondigden Hitler en Göring op een geheime bijeenkomst met industriëlen en bankiers aan dat zij het marxisme wilden vernietigen en dat de verkiezingen van 5 maart de laatste zouden zijn.

Bij de kerken waren er de Deutsche Christen, nazigezinde en antisemitische protestanten die een enorme invloed hadden. Het Vaticaan heeft dan weer op 20 juli een concordaat afgesloten met nazi-Duitsland. Dat concordaat legitimeerde de nazi's bij de katholieken. Je moet je voorstellen hoe dit overkwam bij mensen die altijd voor de katholieke Zentrumspartei en tegen Hitler hadden gestemd. Het was trouwens het eerste grote diplomatieke succes van Hitler. Er zijn wel priesters geweest die in het verzet zijn gegaan, maar dat was een kleine minderheid, bijna alle bisschoppen spraken hun steun uit voor het naziregime."

De nazi's brachten de politieke strijd naar de straat, met knokploegen en veel geweld. Tegenstanders werden in elkaar geslagen, publiek te schande gemaakt. Blijft dat een mogelijk gevaar? "In 1933 en de jaren daarvoor, streden socialisten en communisten meer tegen elkaar dan tegen het nazisme. Er werd opgeroepen tot een rood front tegen extreemrechts, maar daar kwam niets van terecht. Op 19 februari was er nog een congres in Berlijn, 'Das Freie Wort', waar een duizendtal kunstenaars, auteurs en intellectuelen bijeen kwamen. Men hield toespraken tegen de nazi's, tot de politie binnenviel en het congres ontbond. Het was de laatste grote manifestatie van verzet door intellectuelen. Er was weinig gezamenlijke weerstand. Denk aan de beroemde uitspraak van Martin Niemöller hoe de ene na de andere groep wordt opgepakt en men zwijgt omdat men niet tot die groep behoort. Wanneer men zelf aan de beurt is, is er niemand meer om te protesteren.

Kunstenaars, wetenschappers en andere intellectuelen worden door extreemrechts via sociale media wel steeds feller 'gebasht'

-10-

Er is een hang naar autoritarisme, en niet alleen bij ons

Vandaag zijn hier nog geen knokploegen, maar kunstenaars, wetenschappers en andere intellectuelen worden door extreemrechts via sociale media wel steeds feller gebasht."

Het is opvallend hoe de nazi's de rechterlijke macht, de pers, de vrijheid van vereniging aanpakten. Toont dat niet aan dat, om onze pluralistische democratie te behouden, al die zaken uitermate belangrijk zijn en moeten beschermd worden?

"Die aanvallen op de rechterlijke macht had men ook in de jaren dertig. Toen Marinus van der Lubbe, de man verantwoordelijk voor de brand van de Rijksdag, voor de rechter verscheen waren er nog vier communistische medebeklaagden. Van der Lubbe werd ter dood veroordeeld, de vier anderen konden aantonen dat ze niets met de aanslag te maken hadden en werden vrijgesproken. De nazi's waren razend, en hebben dan in 1934 het Volksgerichtshof opgericht, een volksrechtbank.

Vandaag bekritiseert extreemrechts regelmatig de zogenaamde 'activistische' rechters. Ook Mark Elchardus pleit voor een volksberoep tegen rechterlijke beslissingen. Daarbij zou het parlement, politici dus, met een gekwalificeerde meerderheid bepaalde vonnissen of arresten kunnen wijzigen. Dan raak je aan het fundamentele principe van de scheiding der machten en de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht. Dat gebeurt in Polen en Hongarije, en nu ook in Israël.

Er is een hang naar autoritarisme, en niet alleen bij ons. Daar is onderzoek naar gedaan, zeker bij jongeren is die tendens sterk. Niet toevallig liepen Matteo Salvini, Marine Le Pen, Filip Dewinter hoog op met Poetin. Dewinter is ook gaan spreken bij de neonazi's van Gouden Dageraad in Griekenland, hij is op de koffie geweest bij massamoordenaar Assad."

Extreemrechts hanteert ook een bepaalde taal. "De manier waarop men over moslims of mensen uit Afrika spreekt ... Meer en meer gebruikt men dehumaniserende woorden, zoals 'parasieten'. Wilders heeft het over roedels, Trump noemt de Mexicanen dieven en verkrachters. Tien jaar geleden zou dat veel meer weerstand opgeroepen hebben. Of neem nu het woord deportatie. Boris Johnson had een plan, dat door de huidige regering Sunak is overgenomen, om vluchtelingen naar Rwanda te sturen. Ik vergelijk dat met wat de nazi's van plan waren met de Joden. Zij hadden het Madagaskarplan, een plan om de Joden naar Madagaskar te deporteren.

Extreemrechts is ook een voorstander van kliklijnen. Die zien we in Nederland met Wilders, in Duitsland met de Alternative für Deutschland. Bij het begin van vorig schooljaar liet Tom Van Grieken via Twitter en Tik-Tok weten dat het Vlaams Belang, als ze aan de macht zouden komen, 'de rekening zouden presenteren aan linkse leerkrachten'. Dat geeft een glimp van de wereld waarin we terecht kunnen komen indien extreemrechts het voor het zeggen krijgt. Ook in de jaren dertig heeft men kliklijnen geïnstalleerd. Leerlingen konden anoniem zaken aangeven die hun leerkrachten, maar ook hun ouders hadden gezegd. Ze moesten opstellen schrijven over wat hun ouders dachten, naar welke radiozenders ze luisterden, wat ze over Hitler zegden. Dat heeft als effect dat men moet oppassen wat men zegt, dat zorgt voor een akelige sfeer.

Ik krijg soms het verwijt dat ik aan reductio ad Hitlerum doe. Maar als ik in mijn "Dagboek 33" gelijkenissen kan aantonen tussen de jaren dertig en nu, waarom zou ik daar niet mogen over schrijven? Ik zeg niet dat de geschiedenis zich op identieke wijze zal herhalen. Wel dat er elementen zijn die vroeger werden gebruikt, die we vandaag terugzien en die opnieuw zullen worden aangewend om onze liberale democratie en rechtsstaat te ondermijnen."

Is er voldoende kennis van de cruciale bouwstenen van onze democratie en beseffen dat die gevaar loopt en een autoritair bewind kan ingesteld worden? "Veel te weinig. We moeten als progressieven opnieuw de Verlichtingswaarden als speerpunt van onze actie naar voor brengen. Dat gebeurt nauwelijks. Veel mensen zijn onverschillig, en er is ook veel onwetendheid. Ik ben er voorstander van om de lessen godsdienst en levensbeschouwing te vervangen door LEF (Levensbeschouwing, Ethiek en Filosofie), zoals Patrick Loobuyck voorstelt, om onze jongeren daar een en ander over bij t

Ilja Pfeijffer waarschuwt ons in zijn nieuwste roman, "Alkibiades", voor een ander gevaar, de demagogen zoals we die in Athene kenden. "Wij kennen zo'n schoolvoorbeeld van een demagoog, Donald Trump. Dergelijke mensen denken autoritair en willen hun macht niet meer afstaan. Dat heeft geleid tot de bestorming van het Capitool. Het leek een vergezocht filmscenario, maar het is wel degelijk gebeurd. En het gebeurt ook in Polen, Hongarije, Israël. Ik kan met mijn boek alleen maar waarschuwen. Mensen die pleiten voor samenwerking met het Vlaams Belang beseffen niet wat ze voorstellen."

Tot slot, wat is uw volgende project? "Ik ben samen met Henri Heimans bezig aan een nieuw boek, over zijn ouders die in de kampen hebben gezeten, zij in Ravensbrück, hij in Auschwitz. Momenteel zijn we volop aan het schrijven. "

Daar horen we ongetwijfeld nog over. Meneer Verhofstadt, hartelijk dank voor het gesprek.

Nico Pattyn

Ik zeg niet dat de geschiedenis zich op identieke wijze zal herhalen - ik kan met mijn boek alleen maar waarschuwen

(Afbeelding): Boek - Dagboek 1933 - Het gevaar van extreemrechts - Dirk Verhofstadt

Een megafoon voor mensen zonder stem

woordkunstenaars Yves Kibi Puati Nelen en Martijn Nelen (Bekvegter)

Woordkunst is in Vlaanderen aan een opmars bezig. Open podia en literaire initiatieven springen als paddenstoelen uit de grond en slagen er in maatschappelijke tegenstellingen te overbruggen. De vrolijkheid tijdens deze evenementen werkt aanstekelijk en zet mensen aan zichzelf ook creatief te uiten. Met woordkunstenaars Martijn Nelen, beter bekend als Bekvegter, en Yves Kibi Puati Nelen, de mannelijke helft van Proza-k, had ik een boeiend en vermakelijk gesprek in de Krook over hun kritische kijk op de samenleving en welk effect deze heeft op hun creatief werk.

BIO Yves Kibi Puati Nelen is een van de vijf Antwerpse Stadsdichters en oprichter van het dichterscollectief ProzaK ... Door zijn onverzadigbare passie voor al wat te maken heeft met het geschreven en gesproken woord stort hij zich graag op uiteenlopende projecten, van poëzie workshops voor scholen en bedrijven, tot het BK Slam en Senioren Slams, Poëzie podcasts en radioshows omtrent literatuur. Daarnaast hoor je hem maandelijks declameren op zijn Open Mic "Orde Der Dichters" in Jeugdcentrum Kavka en schuimt hij steevast alle andere Antwerpse proza podia af. Hij ziet het als zijn missie als taal-esculaap om poëzie van zijn pied de stalle te halen en terug in de handen van het volk te doen herleven.

BIO Martijn Nelen slamt en schrijft onder de naam Bekvegter. Hij schrijft over de voor hem relevante onderwerpen zoals politiek, de arbeidersklasse, sociale ongelijkheid, racisme, ... kortom over de uitwassen van onze bijzonder gezellige samenleving. Bekvegter heeft niks met klassieke poëzie, maar is sterk beïnvloed door de Franse rap waarin hij zich 20 jaar heeft verdiept. En toen hij in 2012 slam poetry leerde kennen, vielen alle puzzelstukjes op hun plaats.

Hoe zijn jullie tot de keuze voor jullie artistieke naam gekomen?
Bekvegter: "Ik heb hem gekregen. Ik heb hem niet zelf gekozen. Ik was een paar jaar geleden in Zuid-Afrika voor een uitwisselingsproject rond poëzie en spoken word, en heb daar samen met lokale artiesten een paar optredens gegeven en workshops in scholen en in een jeugdgevangenis. Een bekvegter of een 'rijmkletser' is in het Afrikaans een rapper of slammer. Ze noemden me constant bekvegter, en die naam is blijven hangen. Ik vond bekvegter passen bij mijn agressie op het podium."

Hoe zit dat met Proza-k?
Kibi: "Ik heb een voorliefde voor pillen en Xanax bestond al. Dus ik moest voor Proza-k gaan. (lacht uitbundig) Nee serieus, wij merkten dat er nood was aan meer communicatie tussen mensen en dat we het helend en verbindend karakter van het woord kunnen en moeten gebruiken in een maatschappij met ziekteverschijnselen. Cleo (Klapholz) en ik voelen ons als esculapen, als geneesheren. Wij gebruiken het woord om mensen terug in een betere stemming te brengen. Dan was de link eigenlijk heel snel gelegd. We zijn bezig met woorden en proza, we zijn geneesheren en we brengen een heelmiddel op de markt. Onze insteek is vooral maatschappijkritisch. We willen het woord terug gebruiken als verbindend middel. Als mensen terug meer gaan praten met elkaar, gaan heel veel misverstanden gewoon de wereld uit."

Wie heeft jullie geïntroduceerd in de woordkunst?
Bekvegter: "Ik ben al zeer lang geïnteresseerd in hiphop. Ik luister al meer dan 20 jaar heel intensief naar Franstalige Hiphop en ben vooral daardoor beïnvloed. Ik ken niets van klassieke auteurs zoals Stijn Streuvels ..."

Kibi: "Karel Van de Woestijne, Cyriel Buysse, Hugo Claus ..."

Bekvegter: "Inhoudelijk maar ook technisch heb ik alles geleerd van het luisteren naar hiphop. Ik pas dat nog altijd toe. Hiphop was ook belangrijk in de ontwikkeling van mijn wereldbeeld. Je hebt opvoeding en scholing maar Hiphop durf ik gerust op dezelfde hoogte te zetten. Dat heeft me evenveel bijgebracht."

Ben je op een gegeven moment naar slam-avonden gegaan?
Bekvegter: "Dat is per toeval gebeurd. Ik luisterde veel naar die muziek, maar ik zette de stap niet om er zelf mee te beginnen. Op een avond zat ik op café toen er een slamartiest bezig was. Ik vond dat interessant maar vond ook - en dat klinkt een beetje uit de hoogte - dat er iets aan ontbrak. En wat er aan ontbrak, dat zou ik er zelf proberen in te steken."

Jouw teksten zijn heel maatschappijkritisch. Vond je dat een maatschappijkritische kijk ontbrak?
Bekvegter: "Gedeeltelijk. Veel mensen in poëzie en spoken word praten over zichzelf. Sommige spoken word artiesten uiten zich wel maatschappijkritisch maar er zijn toch nog altijd een aantal thema 's die ik niet terugvind. Bijvoorbeeld over de arbeidersklasse. Ik hoor daar bijna niemand anders iets over zeggen.

-12-

Misschien komt dat omdat veel mensen in onze kunstvorm hoog opgeleid zijn of omdat er veel studenten tussen zitten die niet of nog niet werken. Ik mis dat soort thema's. Je kan dan klagen dat dit ontbreekt, maar je kan er ook zelf voor kiezen om die thema's te brengen."

Kibi: "Ik volg Martijn daar wel in. België heeft een heel speciale scene waar wel veel gesproken wordt over de maatschappij, soms zelfs op een esoterische manier. Maar het klopt dat er bepaalde dingen totaal niet besproken worden in Nederlandstalige hiphop, rap of slam. Ik worstel al 38 jaar met mijzelf. Schrijven is voor mij een proces om bepaalde trauma's te verwerken en om mijn eigen plaats te zoeken in de maatschappij. Ook al ben ik bijna 40, ik zou niet weten waar ik thuishoor, dus die teksten zorgen voor een klein beetje houvast en kadering. Door mijn job heb ik veel ervaring opgedaan met kansarme mensen, met mensen die anders denken dan wat het systeem ons voorschrijft. Ik heb nu een veel groter arsenaal aan ervaringen om daarmee aan de slag te gaan. Ik ben introspectief begonnen, en dat heeft me goed gedaan. Maar ik merk dat ik meer naar buiten kom met de dingen die ik dagdagelijks meemaak, zowel op het werk als op straat in Borgerhout. Als ik mijn teksten laat lezen, herkennen mensen zich er in en ze appreciëren het en voelen het. Via mijn megafoon probeer ik mensen die geen stem hebben een stem te geven. Dat weekt dingen los. Het is fijn dat ik die megafoon heb en dat ik dat gewoon kan doen. Het geeft me ook weer een nieuwe denk- en schrijfpiste. Je kan niet eeuwig over jezelf blijven schrijven. Ook al ben ik een Antwerpenaar, zo narcistisch ben ik nu ook weer niet." (lacht smakelijk)

Wat triggert jullie creatieve proces?
Wat moeten we ons daarbij voorstellen? Bekvegter: "Dat kan van alles zijn, andere kunstenaars, actualiteit, iets dat je leest, iets dat je opzoekt. Dat kan geschiedenis zijn of politiek. Je kan wel vertrekken van je eigen waarnemingen en eigen gevoelens, maar de kunst is om het zo te verwoorden, om het zo open te trekken dat het voor meer mensen geldt. Eén van de beste complimenten die je kan krijgen is dat iemand je zegt: 'Jij hebt nu exact verwoord wat ik dacht of voelde, maar niet onder woorden kon brengen.' Die megafoonfunctie, die Kibi reeds aanhaalde, is belangrijk. Ik vind dat je een podium nooit alleen voor jezelf mag gebruiken. Je moet andere ideeën, andere mensen proberen te vertegenwoordigen via je kunstvorm. Maar de inspiratie kan je uit heel veel halen. Iemand vroeg me hoe je inspiratie opdoet. Neem je een leeg blad en leg je dat voor jou? Hoe begin je daaraan?

Kibi: "Niet zo. Dat is een dooddoener."

Bekvegter: "Een nieuw blad nemen en dan bedenken wat je wil gaan schrijven, dat werkt niet voor mij."

Kibi: "Dan is het ook industrieel."

Bekvegter: "Ik heb ooit een tekst geschreven over een professor arbeidsrecht. Ik zat naar De zevende dag te kijken, en ik ergerde mij aan zijn discours en begon hem hardop tegen te spreken in mijn living. Toen dacht ik 'Misschien moet ik dit maar gewoon beginnen op te schrijven in plaats van tegen mijn tv te roepen.'" (algemene hilariteit)

Kibi: "Ik volg je daar wel in. Ook dat je inspiratie kunt halen bij andere kunstenaars. Ik heb een tijdje geleden de eer gehad om samen met de stadsdichters in de botanische tuin van Beveren mee te werken aan een project met beeldende kunstenaars. Ik vond dat fantastisch. Ik heb heel veel over die kunstenaar geleerd en over die kunstvorm. Ik heb geprobeerd dat op mijn eigen manier te vertalen naar een gedicht. Maar evengoed wandel ik over straat en zie bijvoorbeeld een verkiezingsbord van Theo Francken of Bart De Wever staan. Dat triggert mij, de maalstroom begint dan te draaien. Gelukkig hebben we allemaal een gsm en mijn dictafoon is mijn beste vriend wanneer ik over straat wandel. Je ziet iets dat je inspireert, je spreekt wat verzen in, en dan zie je verderop iets anders en je spreekt weer wat dingen in, en als je thuis komt, heb je eigenlijk al een halve tekst waar je rustig aan verder kan werken. Mijn gedachten gaan belachelijk snel, dus ik moet dat allemaal heel snel inspreken. Dat inspiratieproces wordt zelfs getriggerd wanneer ik bij mijn familie ben en mijn petekind iets dwaas zegt. Zo'n pareltje kan ik dan niet laten liggen. Meestal wordt dat dan meer een zinnetje of een kleine strofe in een tekst, maar dat draagt allemaal wel mee aan het proces."

Bekvegter: "De laatste tijd neem ik foto's van het straatbeeld. Dat kunnen details zijn waarvan ik voel dat er iets over te zeggen valt. Dan schrijf ik een kort stukje tekst dat bij de foto past. Een van de laatste foto's die ik heb genomen is die van een vogelkooi die op de vensterbank van een geopend raam stond. Die contradictie tussen dat open raam en die vogel die in een kooi opgesloten zat, daar kan ik iets over schrijven. Dat heeft ook met ervaring te maken. Als je je stijl beheerst, dan gaat dat allemaal vlotter."

Kibi: "Hoe meer je schrijft, metaforen en dubbele lagen in de taal gebruikt, hoe meer je dat zelf ook in het straatbeeld ziet. Door te schrijven train je jezelf om op een bepaalde manier naar de wereld te kijken."

Jullie geven allebei workshops. Wat leren jullie juist aan? Is het 'leren kijken' iets dat jullie meegeven?
Kibi: "Ik wil de mensen vooral plezier laten beleven met poëzie. Ik zie mijn workshops als compacte instapworkshops waarin ik mensen kan bewijzen dat ze op anderhalf uur tijd een gedicht kunnen schrijven. Bijna iedereen zegt dat ze geen poëzie kunnen schrijven en twee uur later staan ze trots hun gedicht voor te dragen. Als mensen die horde voorbij zijn, kan je thematisch beginnen werken, dan kan je in de diepte gaan en op techniek gaan werken. Maar daar heb ik andere collega's voor die dat veel beter kunnen. Ik ben de enthousiasteling die de mensen over de streep trekt. En als ze dan verder iets willen doen, dan hebben we ons open podium."

Heb je ook ervaring in het werken met mensen in armoede of nieuwkomers?
Kibi: "Ik ben begonnen in Borgerhout met jongeren van Kras en JES (2 jeugdwerkorganisaties, n.v.d.r.) maar heel losjes. Dat was niet echt georganiseerd. Gaandeweg zijn wij op verschillende scholen gaan lesgeven. We hebben vorig jaar in Brugge op een Okan-school les gegeven. Fantastisch om Oekraïense kinderen samen met Indiërs en Moldaviërs in groep gedichten te zien schrijven. Heerlijk! We hebben ook samengewerkt aan de seniorenslam van Trill. Daar waren Cleo en ik coördinator. Het is mijn bedoeling om binnenkort in de gevangenis in Antwerpen samen met Kris Strijbos workshops te geven. Dan wil ik ook nog in alle districten met jongeren gaan werken en zien of we geen cross-over kunnen organiseren met gevangenen, jongeren en ex-verslaafden. Die mensen hebben geen stem. Hoe fantastisch zou het zijn als een clubje ex-gevangenen en ex-verslaafden samen een bundel zouden uitbrengen. Ik denk dat dat als een bom kan inslagen."

Bekvegter: "Iedereen heeft een verhaal. Er zijn heel veel mensen die er nood aan hebben om dat te uiten maar die kunnen dat niet. In alle leeftijdscategorieën, in alle sociale klassen en van alle origine's zijn er mensen die een verhaal hebben, en soms hebben ze zelf niet door hoe interessant dat kan zijn. Als je dat goed verwoordt en als iemand je helpt om dat onder woorden te brengen, kan dat heel interessant zijn."

-13-

Kibi: "Vaak hebben kansarmen een lagere studie gedaan of hun studie niet afgewerkt waardoor ze niet zo mondig zijn en het zelfvertrouwen niet hebben om iets op papier te zetten en waardoor ze al snel de vraag stellen wie er naar hen gaat luisteren. Maar het kan net dat verhaal zijn die een andere groep van mensen kan activeren. Je weet nooit welke impact je verhaal kan hebben. Hoe meer verhalen we kunnen verzamelen, hoe beter. Dat is mijn bedoeling, verhalen verzamelen van mensen die het niet al te breed hebben, van mensen die we niet horen, om deze dan te bundelen en te geven aan de wereld. Laat de mensen maar geïnspireerd geraken. Ik heb een podium. Ik heb een podcast. Ik kan bundels laten uitbrengen. Ik heb een heel proces in gedachten. We gaan niet gewoon een bundel op tafel leggen. Ik heb het voordeel dat we onze maandelijkse open mics hebben waar ik mensen naartoe kan leiden."

Die open podia, hoe belangrijk zijn die voor jonge mensen die voor de eerste keer hun stem willen laten horen?
Bekvegter: "Die open podia zijn belangrijk als eerste kennismaking omdat de drempel laag moet zijn. Je geeft je enorm bloot op een podium, zeker in dat genre. Je hebt geen ondersteuning, geen muziek, geen choreografie. Je staat daar alleen met je verhaal en je stem, dat is alles. Het is dus belangrijk dat de drempel laag is, dat de omkadering juist zit, dat je een warm en ondersteunend publiek hebt. Anders is de kans groot dat die na een optreden vinden dat het niet voor herhaling vatbaar is.

Kibi, het is niet alleen dat je de deelnemers aan jouw podium individueel de kans biedt tot maatschappelijke reflectie, zelfreflectie en zelfontplooiing, maar je bent ook bezig met het creëren van een gemeenschap.
Kibi: "We hebben wel degelijk een community. Dat gaat met ups en downs, maar na drie jaar tijd hebben we wel wat aanhang. We merken dat de mensen zelf met elkaar in verbinding treden en experimenteren. Er zijn een aantal dames die elkaar bij Proza-k hebben leren kennen, en nu op totaal andere podia bezig zijn met toneelstukken waar spoken word in voorkomt. Dan heb ik zoiets van 'dit is het'. Dat zaadje dat bij ons geplant is dragen ze verder naar andere podia; waar ze weer andere mensen meesleuren en inspireren. De bal is aan het rollen. Zelfs al valt onze community uit elkaar, dan zullen ze nog naar andere podia gaan en mensen inspireren. Weten dat je daar je steentje aan hebt kunnen bijdragen, dat is een fantastisch gegeven."

Bekvegter: "Die uitwisseling maakt het inderdaad heel interessant. Daarom is het ook zo belangrijk dat zo'n podium, en de artiesten die daar optreden, divers is op heel veel verschillende vlakken. Niet alleen qua geslacht en qua origine, geloofsovertuiging, politieke visie, maar ook qua leeftijd, qua stijl. Dan krijg je meer uitwisseling en verbanden die organisch beginnen groeien."

Kibi: "Het moet inderdaad echt organisch ontstaan. Zoiets kan je niet kopen."

Tom Cools

De Bijloke Muziekcentrum

Gebouwd in 1251 als hospitaal Heropend in 1988 als concertzaal Verrezen in 2020 als akoestische mijlpaal Seizoen 23 | 24 beleef je in Muziekcentrum De Bijloke

Laat je verwonderen door De Bijloke Ontdek de vele concerten van seizoen 23 | 24 op bijloke.be

Ledenvoordelen Vermeylenfonds 20 % korting op een selectie van concerten. Info & tickets via vermeylenfonds.be

-14-

(Affiche)

Ideeënfestival www.nachtvandevrijdenker.be

Nacht van de vrijdenker

18/11/2023 @ De Vooruit

met o.m. Frans de Waal; Tim Hofman; Alicja Gescinska; Joep Dohmen; Deirdre McCloskey; Joke Hermsen; Jean Paul Van Bendegem; Cassandra Ellerbe

Hoezo Olympisme?

Slam Poetry toen en nu

Als we nu eens voorafgaand aan een sportwedstrijd de toeschouwers trakteren op een stukje poëzie? Geen beschonken 'We are the champions' brullen of nationale hymnen prevelen, maar betekenisvolle woordatletiek?

We zouden kunnen terugkeren naar de oorsprong van de Olympische spelen.

In het oude Griekenland waren volledig geklede schrijvers net zo populair als de gespierde atleten die naakt, glimmend van de olijfolie, rondliepen. Toeschouwers zochten perfectie zowel in lichaam als geest. Er heerste een

verfijnde culturele sfeer waarbinnen filosofen en historici baanbrekend denkwerk introduceerden en minder bekende dichters kraampjes opzetten of orakelden vanop zelfgemaakte sokkels.

In aanloop naar de Spelen van 2012 in Londen werden tijdens het Poetry Parnassus festival 100.000 exemplaren met verzameld poëziewerk per helikopter in het publiek gedropt. Het was een ode aan Baron Pierre de Coubertin. Deze Franse visionair en vader van de moderne Olympische Spelen, zag zijn droom gerealiseerd in 1912 in Stockholm, waar literatuur samen met muziek, schilderkunst, beeldhouwkunst en zelfs architectuur, Olympische evenementen werden in de 'Vijfkamp van de Muzen'.

Gedurende een aanzienlijk deel van de 20e eeuw werden niet enkel sprinters, gewichtheffers en worstelaars gelauwerd. Neen, ook schrijvers - bijna altijd dichters - ontvingen gouden, zilveren en bronzen medailles voor hun vlotte, gewichtige of worstelende woorden.

Dat het Olympisch vers - voornamelijk lof aan de sport - gebracht moest worden door amateurs, vonden Zweedse intellectuelen absurd. Zij achtten enkel serieuze beoefenaars het beluisteren waard. Snobisme is van alle tijden. "Wát je zegt is toch net iets belangrijker dan hoe je het zegt", moet Goebbels tijdens de spelen van 1936 in Berlijn gedacht hebben zodat onder diens arendsoog lyrische poëzie uitsluitend Duitse en Italiaanse medaillewinnaars kende. Dit was drie bruggen te ver en bleek de doodsteek voor officiële expressie terug naar die aloude olympische competitieformule. Citius, altius, fortius? Ja, graag! Maar meedoen blijft oneindig veel belangrijker dan winnen.

Mark Kelly Smith, een bouwvakker en dichter uit Chicago, was dezelfde mening toegedaan toen hij in 1984, in de plaatselijke Get Me High Jazz Club, een laagdrempelig poëziepodium oprichtte. (Jazz en Slam zijn geen toevallige bondgenoten; Jack Kerouac bracht zijn ritmische beat-teksten ook graag in Jazzclubs.)

Eenieder die gevoelens en gedachten omzette in mooie teksten, mocht deelnemen. Het publiek werd actief betrokken en jureerde luidkeels wie de winnaar van de avond zou worden. De poëzieavonden werden alsmaar populairder en groeiden uit tot druk bijgewoonde evenementen.

Twee jaar later liet Dave Jemilo zich door Smith overtuigen om wekelijks een poëziecompetitie te laten doorgaan in de Green Mill Jazz Club met legendarische Uptown Poetry Slam-avonden die tot op vandaag plaatshebben. De term 'poetry slam' was geboren. Andere steden zoals New York adopteerden gewillig het concept waardoor het fenomeen langzaamaan een internationaal gebeuren werd. Niet gespeend van

overdrijving 'zelfs tot op de Zuidpool!', volgens Marc Smith. Bij gebrek aan beelden geven we hem het voordeel van de twijfel.

Poetry Slam is géén type poëzie! Een 'Slam' is de wedstrijdvorm van poëzie en heeft een werelds beïnvloedde stamboom, kent vaak een maatschappijkritische insteek en wil vrij van regels zijn. Toch scharen alle deelnemende slammers zich achter de conventie dat je optreden de drie minuten niet mag overschrijden, je geen attributen gebruikt en je resoluut gediskwalificeerd wordt wanneer je ostentatief kwetsend of ranzig gemarineerd blijkt. De combinatie dichter/woord/performance is waarop jury én publiek oordeelt. Niets meer, maar ook niets minder.

Hoewel de sfeer op een slam-avond zéér aanstekelijk en kenmerkend is voor de scène, tonen twee recente voorbeelden aan dat kwaliteit sowieso bovendrijft: in 2021 werd Belgisch kampioen Marie Darah ook overtuigend Europees kampioen. En iedereen herinnert zich nog hoe slam poëet Amanda Gorman Joe Bidens inauguratie onvergetelijk maakte.

Vermeylenfonds waakt erover om slam niet te recupereren, dood te slaan of er als een kloek bovenop te gaan zitten. Helpen om creatieve eieren uitgebroed te krijgen door workshops, voorrondes en open mics te steunen, is waar we op focussen. Vermeylenfonds biedt de Slam scène een warm nest aan. Met het CBK (Championnat Belge/ Belgisch Kampioenschap) eren we de oeroude traditie van storytelling, faciliteren en ondersteunen we de competitie en de voorbereidingen naar de nationale finale en nemen enthousiast een groot aantal mensen mee in de wereld van het vrije woord in versvorm.

Om Emily Dickinson te parafraseren:
Poetry is a bee.
It has a song
It has a sting
Ah, too, it has a wing.

Philippe Rombouts

-16-

(Affiche)

CBK Poetry Slam 2023 Kunstencentrum Viernulvier Gent 25/11/2023

CBK Poetry Slam 2022 Beursschouwburg Brussels 26/11/2022

-17-

(Affiche)

CBK Poetry Slam 2022 Beursschouwburg Brussels 26/11/2022

-18-

Recensent

Het bittere kruid

Op maandag 10 juli van dit jaar overleed de schrijfster Marga Minco op de gezegende leeftijd van 103 jaar. In 2019 had ze voor haar ganse oeuvre nog de P.C. Hooftprijs ontvangen. Gelet op haar hoge leeftijd vond de uitreiking ervan plaats bij Minco thuis. Toen haar meegedeeld werd dat ze zou opgebeld worden door de bestuursvoorzitter van de stichting P.C. Hooftprijs, Gillis Dorleijn, liet ze weten dat maar iemand anders haar moest bellen. Diens grootouders hadden zich immers de bezittingen van Minco's Joodse ouders na de oorlog toegeëigend, een wrang voorval dat ze trouwens had neergepend in het verhaal 'Het adres' uit 1957.

Het was die oorlog die ze maar niet kon loslaten en die doorheen haar ganse schrijverscarrière een prominente rol zou krijgen in haar werk, onder meer in klassiekers als "Een leeg huis" (1967), "De val" (1983) en "De glazen brug" (1986). Als lid van een orthodox-joods gezin was zij de enige die aan de jodenvervolging kon ontsnappen en ze was de enige van het kerngezin die de oorlog overleefde. Alleen een broer van haar vader bleef over. Die werd door de nazi's ongemoeid gelaten omdat hij met een niet-joodse vrouw was getrouwd.

De kroniek van deze voor haar zo traumatische periode wordt op magistraal serene wijze beschreven in haar in 1957 verschenen debuut "Het bittere kruid". Toen het boek verscheen vreesde Marga Minco nochtans dat er niet veel aandacht aan besteed zou worden. In die eerste jaren na de oorlog werd er weinig gesproken over het lot van de joodse burgers. Haar vrees bleek onterecht. In 1958 ontving ze voor haar debuut

de Vijverbergprijs (de huidige F. Borderwijkprijs) en het boek werd al snel een bestseller. In totaal verschenen er 25 vertalingen. Wereldwijd zijn er bijna een half miljoen exemplaren van verkocht en het wordt beschouwd als een van de belangrijkste klassiekers uit de Europese literatuur over de Tweede Wereldoorlog. Na het overlijden van de auteur moest uitgeverij Prometheus het boek in allerijl bijdrukken, de 64ste druk alweer. Een valse noot klonk vorig jaar toen de directeur van de Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlands Boek, Eveline Aendekerk, in een interview aan de NOS liet vallen dat "Het bittere kruid" niet toegankelijk zou zijn voor jongeren die weinig lezen. "Als je niet veel leest en je moet Het bittere kruid gaan lezen, dan worden al je vooroordelen over lezen bevestigd. Dan wordt vrij vakkundig het leesplezier eruit geramd." De inkt was nog niet droog of er volgde een lawine aan verontwaardigde reacties. Noodgedwongen ging ze door het stof. Ze maakte haar excuses over aan Marga Minco en haar familie, en prees - al dan niet oprecht - Het bittere kruid als een historisch, belangwekkend en nog steeds actueel boek binnen de Nederlandse literatuur.

In 22 korte hoofdstukken van telkens 3 à 4 bladzijden, die als aparte verhalen te lezen vallen, beschrijft Marga Minco haar wedervaren tijdens de oorlog van bij de invasie tot juist na de bevrijding. De verhalen zijn niet chronologisch tot stand gekomen. Reeds tijdens de oorlog begon ze te schrijven. "Het veertiende verhaal uit Het bittere kruid, 'De Lepelstraat', is in de oorlog ontstaan. Het gaat over de eerste razzia die ik meemaakte, en ik heb het in 1942 geschreven, heet van de naald. Dat verhaal ben ik kwijtgeraakt (zoals al mijn bezittingen), maar toen ik vijftien jaar later aan Het bittere kruid begon, stond het me nog woordelijk voor ogen. Ik kon het in één keer opschrijven. Het is een beetje cru te zeggen dat ik al in de oorlog aan Het bittere kruid ben begonnen, al mijn familieleden zijn omgekomen ... ik kende de afloop van het verhaal niet ... maar tóch is het zo, ik schreef over wat me verwonderde, en beangstigde." Het afsluitende verhaal 'De halte' blijft nog lang nazinderen. Het begint met een bezoek aan haar oom, die ze treft aan de tramhalte waar hij tevergeefs elke dag wacht op zijn broer, haar vader. Van het Rode Kruis had hij nochtans bericht gekregen van het overlijden van zijn broer, maar daar hechtte hij geen geloof aan. Ook alle daaropvolgende keren wanneer ze hem ging bezoeken, stond haar oom aan de halte, ouder en zieker. "Op een dag kreeg ik van mijn tante bericht dat mijn oom gestorven was. Ik ging weer naar Zeist en in de tram dacht ik eraan hoe vreemd het zou zijn mijn oom niet aan de halte te zien. Onwillekeurig keek ik bij het uitstappen om me heen."

Zelf gaf Marga Minco als een van de belangrijkste drijfveren om "Het bittere kruid" te schrijven de wens aan om haar familieleden verder te laten leven door over hen te schrijven. Een aangrijpender eerbetoon kan je je amper voorstellen. Juist door de sobere en ingetogen manier waarop de auteur de verschillende episoden beschrijft, genereert ze een maximum aan impact. Geen woord staat er te veel. Na het lezen blijf je als lezer overdonderd en ontheemd achter. "Het bittere kruid" mag dan ook zeer terecht beschouwd worden als een van de grote klassiekers uit de naoorlogse Nederlandstalige literatuur. Wanneer de KANTL in 2025 haar vernieuwde canon van de Nederlandstalige literatuur presenteert, mag "Het bittere kruid" hierin niet ontbreken. Het tegendeel zou een aanfluiting zijn. "Het bittere kruid" is een monument dat gerust naast het werk van Elsschot, Claus en Hermans mag gezet worden, een noodzakelijk boek dat nog vele generaties lezers zal ontroeren.

Tom Cools

(Afbeelding): Boek - Marga Minco, Het bittere kruid, Uitgeverij Prometheus, 1957

-19-

EXC. VOOR AVF-LEDEN! 20 % KORTING OP DEZE BOEKEN. www.epo.be/nl/12-boekenportaal Gebruik de kortingscode dng202303 in je winkelmandje.

Boeken

Slam, Belgisch kampioenschap
Hind Eljadid

Boksen zonder handschoenen maar met woorden? In 2021 organiseerde het Vermeylenfonds voor de eerste keer het Belgisch kampioenschap - Championnat belge poetryslam. Tien van de beste slammers uit het land klauterden op het podium van de Arenbergschouwburg in Antwerpen en kregen drie minuten om jury en publiek te overtuigen. Slam poetry, of spoken word zo u wil, werkt zich meer en meer op in het kunstenveld en dat gaat niet onopgemerkt voorbij. Met deze bloemlezing krijgt u een zicht op het kruim.

Kritische stemmen, maatschappijkritiek van oudheid tot heden
L. Laeyendecker

Maatschappijkritiek is van alle tijden. In Kritische stemmen neemt de auteur de lezer mee door de geschiedenis van de kritiek op de samenleving: van apocalyptiek in de Oudheid en Middeleeuwen, via de utopieën van de Renaissance en de Verlichting, naar de problemen van de 'moderniteit'. Kritische stemmen vormt een onmisbaar naslagwerk voor de geschiedenis van de maatschappijkritiek en biedt wijze lessen voor wie wil nadenken over onze huidige en toekomstige samenleving.

Walter Benjamin In het teken van Saturnus
Hannah Arendt-Susan Sontag

Walter Benjamin (1892-1940) was een Duits-Joodse schrijver die in de jaren 1920-1930 enkele filosofische werken publiceerde, maar zich vooral profileerde als literair criticus. Voor zowel Hannah Arendt als Susan Sontag was hij een belangrijk auteur. Beiden hebben een essay aan hem gewijd, en die zijn hier in één uitgave samengebracht. Hannah Arendt grijpt terug op persoonlijke herinneringen en werkt haar beroemd geworden karakterisering van Benjamin als parelduiker uit. Susan Sontag gaat dieper in op zijn melancholie, een stemming die Benjamin zelf verbond met zijn geboorte 'in het teken van Saturnus'. In beide portretten verschijnt Benjamin als een dichterlijke denker.

Eigen wijs Kritisch denken in 33 lemma's
Kees Meijlink

Er komt dagelijks in hoog tempo onwaarschijnlijk veel informatie op ons af. Moet je al die informatie geloven? Of juist niet? En hoe kun je het best je weg vinden door de jungle van informatie? Eigen wijs is hierbij jouw gids. In 33 lemma's leidt Kees Meijlink je langs drogredenen, mediawijsheid, statistiek en nog veel meer. Maar je kunt natuurlijk ook je eigen route bepalen ... Dit boek helpt je kritisch te denken, want kritisch denken kun je leren. Laat je niet van de wijs brengen, denk zelf na en wees Eigen wijs!

Nacht in de middag
Arthur Koestler

"Nacht in de middag" gaat over universele thema's als het spanningsveld tussen het individuele geweten ('ik') en verantwoordelijkheid voor het collectief ('wij') en de betekenis van het persoonlijke geweten en de moraal en is daarmee - lang voor het verschijnen van Orwells "1984" en Kravchenko's "Ik verkoos de vrijheid" - de eerste literaire aanklacht tegen het totalitarisme in het algemeen en dat van Stalin in het bijzonder. Alleen een ex-communist als Koestler heeft de dogma's van het bolsjewisme zo vlijmscherp kunnen fileren.

Goed nieuws

In deze rubriek leggen we nadruk op het positieve in onze kleine en grote wereld.

We brengen enkel goed nieuws met veel zwarte en witte humor, cadeautjes, weggeefacties, twitteroptimisten, facebookclowns en nog veel meer ... Heeft u ook heugelijk nieuws te melden, mail dan naar sarah@vermeylenfonds.be want "Optimism is a moral duty!"

Onze trouwe collega!

In oktober 2021 kreeg Fabjen er een gezinslid bij, de Servische hond Zuhra. Op Zuhra's paspoort staat canis vulgaris, ofwel een hond met een gemengd ras, ook wel stratier, vuilbakkie, bastaard, enz. genoemd. Deze woorden passen evenwel niet bij Zuhra. Ze is van het hondenras dat wel, maar ze is een zeer fatsoenlijke (kantoor-) hond.

Sinds Zuhra geadopteerd werd door Fabjen wijkt ze liefst niet van haar zijde. Daardoor kwam al snel de vraag of Zuhra misschien een plekje in het team kon krijgen. Iedereen ging akkoord. Lotte Bervoets, die toen stage deed, wou zelfs haar allergie uitdagen. Zuhra kreeg een kans. Wat we toen niet wisten is dat Zuhra's kans eigenlijk een kans voor het team was. Lotte werd door de geleidelijke blootstelling aan hondendeeltjes immuun, besluitvorming wordt versneld wanneer Zuhra een scheet laat in de vergaderruimte, beweging wordt gestimuleerd door de noodzakelijke parkwandelingen, natuur wordt herontdekt in de prachtige plantentuin van Kina, en Zuhra is een toegewijde bureauslaper.

-20-

Ongeveer gelijktijdig met ons klein experiment verschenen de resultaten van een onderzoek naar de invloed van kantoorhonden op de kantooromgeving (KU Leuven). Daaruit bleek dat er een grote kans bestaat dat de prestaties en de samenwerking tussen teamleden er op

vooruitgaan en mensen minder stress hebben door de aanwezigheid van een hond. "Een hond op kantoor doen we dus met oog op het welzijn van de medewerkers en de honden", zegt Joke Decru van AAP vzw die, samen met de KU Leuven, het nemen van kantoorhonden stimuleert. "Mensen vinden het fijn om hun hond mee naar het werk te nemen, het is een vorm van ontzorgen." Zo zitten werknemers niet aan hun hond te denken die thuis zit en naar buiten wil. "Maar het helpt ook om even los te komen van je werk. Mensen die zelf geen hond hebben ervaren een positieve invloed van een hond op de werkvloer. Een kantoorhond verhoogt de aantrekkingskracht als werkgever en verlaagt het stressniveau van werknemers." Een win-win dus.

Daarenboven blijft Vermeylenfonds de vinger aan de pols houden van zowel de samenleving als haar eigen werknemers. Want het houden van een hond is een mensenrecht (EVRM). Voorlopig hebben we geen weet van gezinsuitbreiding bij de collega's maar Vermeylenfonds staat klaar voor het ontzorgen van haar werknemers. Dus vragen staat vrij. En van ontzorgen wordt iedereen beter. Meer weten over kantoorhonden? Je vindt alle info op www.kantoorhonden.be.

flagey 23/24

Season of delight

with among others

Anna Vinnitskaya Vox Luminis & Lionel Meunier Jakob Bro Arcadi volodos Belcea Quartet Vox Clamantis David Lang Casimir Liberski Collegium Vocale Gent Paul Lewis

flagey.be

Agenda en verslag

Een greep uit het aanbod ... zin in méér? Kijk op www.vermeylenfonds.be of facebook.

-21-

Agenda en verslag

Een greep uit het aanbod ... zin in méér? Kijk op www.vermeylenfonds.be of facebook.

VF Oostende

20/9/23 20u Chili 9.11.1973

"Ze kunnen alle bloemen afsnijden maar de lente kunnen ze niet stoppen" - Pablo Neruda Herwig De Weerdt en Hans Mortelmans laten de Chileense lente weer bloeien met poëzie en muziek, in de overtuiging dat kunst de wereld kan redden en dat een gitaar nog steeds fascisten kan doden. Muziek van Atahualpa Yupangui, Violeta Parra en Victor Jara. Gedichten van Pablo Neruda. Organisatie: Masereelfonds aan Zee, VF Oostende en Stad Oostende. Tickets: UiTloket: 10 €. Locatie: De Grote Post - Dactylozaal

AVK Kortrijk

30/9/2023 09u00 - 17u00 Uitstap Westelijke côté van Waals Picardi

Deelname: gratis. Organisatie en info: AVK Kortrijk, mjkerckhove@telenet.be

VF Tongeren

2/10/2023 Uitstap Gent & Sidmar (Zelzate)

Info: zie website Vermeylenfonds onder Vooruitzicht of erwin.waegemans@skynet.be. Prijs: 25€ pp. Organisatie: VF Tongeren

VF Oostende

3/10/23 20u 'Het Dwaallicht', monoloog van Guido Lauwaert, naar de novelle van Willem Elsschot

Locatie: 't Leeshuus, Groentemarkt 3, 8400 Oostende. Inkom: 10 €, Inschrijven: katie. vancauwenberge@telenet.be, VF Oostende

VF Brussel

4/10/2023 18u30 - 21u00 Woordprotest

Het recht om te mogen protesteren is een mensenrecht en zit al eeuwen verankerd in onze samenleving. Protest is vaak een breekijzer voor verandering en bovendien een krachtige manier om aan te geven dat we het ergens niet mee eens zijn. Maar hoe protesteer je op een positieve en constructieve manier? Protesteer je in stilte of liever al krijsend? Neem je een pamflet mee of ga je zonder? Locatie: Huis van de Mens, Sainctelettesquare 17, 1000 BRUSSEL. Schrijf online in: brussel@vermeylenfonds.be. Organisatie: VF Brussel

VF Koksijde-Oostduinkerke

5/10/2023 15.00u Bezoek tentoonstelling "Anna Boch" in Mu.Zee Oostende

De tentoonstelling richt zich op Anna Boch als kunstenares en als vrouw aan het einde van de 19de eeuw in België. Een reis doorheen haar impressionistische oeuvre, aangevuld met uitzonderlijke bruiklenen van werk van Vincent van Gogh, Paul Signac, Paul Gauguin, Victor Horta en andere ... Locatie: Mu.Zee Oostende. Prijs: leden 13 €, / niet-leden: 25 €, Info: De Picker Maurits / depicker.maurits@skynet.be. Organisatie: VF Koksijde-Oostduinkerke

VF Eeklo

6/10/2023 Albanese avond met reisinformatie en optredens

Ramblas Markt te Eeklo. Organisatie: VF Eeklo

VF Blankenberge

6/10/2023 20u00 Algemene kennis quiz

Cafe Sint Amand, Blankenberge Prijs inkom: 20 €, per ploeg van 4 deelnemers. VF Blankenberge

VF Oudenaarde

13/10/2023 20u Lezing Yves Verheyleweghen "In naam van de vader"

Locatie: VC Liedts Parkstraat 2, 9700 Oudenaarde. Organisatie: VF Oudenaarde

VF Evergem

14/10/2023 Uitstap naar Brussel met bezoek aan het riolenmuseum

Duik in een echte riool en wandel langs de Zenne. Kruip in de huid van een riool werker, een miskend maar broodnodig beroep. Test je kennis over de watercyclus en ontdek hoe riolen werken naast wegtunnels en ondergronds openbaar vervoer. Prijs: 40/45 €. Info en inschrijving: Roegiest Gilbert: gilbert.roegiest1@telenet.be, VF Evergem

VF Evergem

26/10/23 Rondleiding gerechtsgebouw Gent door rechter Geert Cheyns

Inkom: 15 €. Info: Roegiest Gilbert 0479 79 34 79 / gilbert.roegiest1@telenet.be, VF Evergem

VF Gent

27/10/2023 14u30 - 16u30 Hans Achterhuis en Tinneke Beeckman, filosofen in de wereld.

Een gesprek over de staat van de wereld, vertrekkend van het oeuvre van Achterhuis. Bijdrage: 5 €, uitpas 1 €, studenten gratis.

VF Gent

28/10/2023 10u30 - 17u30 Hannah Arendt ingekleurd: Totalitarisme

Hans Achterhuis: "Maakt liefde blind? mijn verhaal over en met Hannah Arendt" toegespitst op "de oorsprong van het totalitarisme". Ruddy Doom over "de banaliteit van het kwaad". Verder die dag ook Ludo Abicht en Hanneke Felten, Nozizwe Dube en Remi Peeters, Dirk De Schutter en Alicia Gescinska, Pierre Lefranc en Jolien Paelemann en nog veel meer ...! Bijdrage: 23€ leden Vermeylenfonds. Locatie: Bibliotheek De Krook, Gent. Inschrijven via www.avansa-regiogent.be. Voor meer info kijk op vermeylenfonds.be en VF Gent.

VF Mol

28/10/23 - 15u Rock Expo

Belgische première. Feestelijke opening van '40 Jaar Rockfotografie' met schitterend swingende foto's (Springsteen, Cobain, Stones, Bowie, ...) van Humo-Fotograaf Gie Knaeps. Honderd originele foto's op groot formaat uit zijn Opus Magnum

Locatie: Expozaal CC' t Getouw Mol. Expo loopt tot 19 november. Gratis toegang. Organisatie: VF Mol ism Cultuurcentrum Mol

-22-

VF Meetjesland

3/11/2023 Volkskeuken en maaltijd met Nieuw- en Herbakkers van Eeklo

N 9-fabriek, Molenstraat, Eeklo. 20.30 u: Optreden van Chouk Bwa (traditionele Haïtiaanse Afro-Caraïbische polyfone muziekband) begeleid door The Ångströmers en kunsthappening in zaal Kubiek, Kerkstraat 121. Organisatie: N 9, VF Meetjesland en Rodekruisopvangcentrum Eeklo voor asielzoekers

VF Oudenaarde

8/11/2023 20u 'De levensfilosofie van Ulrich Libbrecht in de wereld van hier en nu'

Lezing Els Janssens van het Libbrechtgenootschap met 'De levensfilosofie van Ulrich Libbrecht in de wereld van hier en nu'. Locatie: VC Liedts Parkstraat 2, 9700 Oudenaarde. Organisatie: VF Oudenaarde

VF Kortrijk

10/11/23-19/11/23 'Fading Memories' / 'Ik zie je doodgraag'

Multimediaal project rond liefde, dood, rouw, vergankelijkheid en herinneringen Kunstfotograaf Benny De Grove maakte een reeks werken rond thema's zoals afscheid, verval, herinneringen en de overgang naar het nieuwe. FADING MEMORIES brengt dit op fascinerende wijze in beeld. 10/11: VERNISSAGE: openingsspeech door wiskundige en filosoof Jean Paul Van Bendegem. 14/11: Jessie De Caluwe en Hilde Van Laere vertel- en muziektheater SCHOONHEID EN TROOST, een voorstelling over het omgaan met de pijn van dood en verlies.

17/11: performance IK ZIE JE DOODGRAAG. Kurt Defrancq brengt de performance samen met Philippe Defrancq (zang) en Bart Buyle (piano). Moraalfilosoof Jan Verplaetse zet de bezoeker tussendoor nog extra aan het denken met enkele reflecties over de dood. Locatie: Vrijzinnig Centrum Mozaïek, Overleiestraat 15a - Kortrijk. Een initiatief van VF Kortrijk ism. huisvandeMens Kortrijk, het Vrijzinnig Centrum Mozaïek, het Humanistisch Verbond Kortrijk en het Willemsfonds Kortrijk

VF Koksijde-Oostduinkerke

16/11/2023 14.30u Architectuurwandeling

Dumontwijk in de Panne Prijs: leden: gratis /niet-leden: 10 €, Info: De Picker Maurits depicker.maurits@skynet.be Organisatie: VF Koksijde-Oostduinkerke. Locatie: Tramhalte "De Panne Kerk"

VF Evergem

17/11/2023 Dag van de migrant Schotland met optreden Les Cochons sublimes

Prijs: 20€. Info en inschrijving: Roegiest Gilbert 0479 79 34 79 e-mail: gilbert.roegiest1@telenet.be, VF Evergem

VF Blankenberge

25/11/2023 20u Uitstap naar Ceciliaconcert SHW Brugge.

VF Hasselt

3/12/2023 10.00u Dirk Verhofstadt "Dagboek 1933. Het gevaar van extreemrechts"

Dagboek 1933 is een (bijna) van dag tot dag overzicht van de toenmalige gebeurtenissen in Duitsland en laat zien hoe snel de samenleving radicaal veranderde. Inkom: Gratis. Organisatie: Vooruit Hasselt i.s.m. VF Hasselt

VF Hasselt

4/12/2023 20.00u Ik zie je doodgraag.

Kurt Defrancq brengt de performance samen met Philippe Defrancq (zang) en Bart Buyle (piano). Inkom: 5€, p.p. inbegrepen 1 drankje. Locatie: Vrijzinnig Punt, A. Rodenbachstraat 18, 3500 Hasselt. Organisatie: VF Hasselt

Oostende

7/12/2023 19u30 SLAM Aan Zee 3

Met lokale slammers en open mic. Volg SLAM Aan Zee op Instagram en Facebook. Locatie: Cultuurcafé De Grote Post Oostende. Info: jeroendeleenheer@hotmail.com en calcoen.robbe@hotmail.com

VF Koksijde-Oostduinkerke

14/12/2023 14.30u Lezing door Bert De Vroey: Het politieke landschap in de Verenigde Staten

Locatie: Vrijzinnig Huis Koksijde - Galloperstraat 48. Inkom: leden 3 €, (koffie inbegrepen) niet-leden: 5 €, Info: De Picker Maurits / depicker.maurits@skynet.be. Organisatie: VF Koksijde-Oostduinkerke

(Afbeelding): Pascale Platel was nogmaals te gast bij Kruy3 met haar aperitief monoloog "Vertedernadermij". Foto: Jean Pierre Drubbels

-23-

(Afbeelding): Voor de vijfde aflevering van Ampersand verdiepten we ons in het thema 'Ouder'. In een wereld die constant in beweging is, stonden we stil bij de essentie van het leven en de belangrijke rol die ouders en ouderfiguren spelen. Ampersand is een initiatief van Avansa regio Gent, Boekhandel Limerick, De Centrale, Relaas, Vermeylenfonds en het Willemsfonds, met de steun van CultuurGent en de Vlaamse overheid. Foto's: Paul Teerlinck

(Afbeelding): Het was een geweldig(e) zomer(lief)! Met dank aan alle Gentse organisatoren van diverse pluimage, deelnemers en bezoekers. Foto's: Paul Teerlinck

(Afbeeldingen): Ampersand op zomer(lief)!

-24-

(Afbeelding): Literair Schurft op zomer(lief)!

(Afbeelding): Lost Words op zomer(lief)!

-25-

Column - Anita

Ik denk dus ...

Bij het schrijven ondervind ik telkens hoe moeilijk gedachten zich laten vangen. Ze wippen over elkaar, slaan zijwegen in en spreken elkaar tegen. Ik verdwaal erin, er zit 'troep' in de weg: het zijn plannen, verlangens, twijfels, vooroordelen ... Wie schrijft moet orde scheppen. Socrates leerde ons dat, door vragen te stellen. De gedachten bevragen helpt de 'troep' opruimen. Dichter Remco Campert stelt dat een vraag kan aanzetten tot verzet:

"(...)

Jezelf een vraag stellen daarmee begint verzet en dan die vraag aan een ander stellen." (uit Verzet begint niet met grote woorden)

Het is dus ook luisteren naar elkaar.

Al enige tijd verontrust het mij dat de gesprekken met vrienden en kennissen, langsom meer verzanden in praatjes. Koetjes en kalfjes. Een gedachtewisseling over politiek wordt vaak uit de weg gegaan of ronduit geweerd: "daar gaan we niet over beginnen". Ligt het aan mij of worden meningen alleen nog geuit via sociale media? Ik zal het hen eens vragen.

Er zijn veel vormen van denken, hun inhoud is telkens anders. Positief denken, doem-, logisch-, kritisch-, dwars- enz. Dat laat zich uitdrukken in woorden, cijfers, tekens ... beelden.

Er zijn ook dwarsdenkers, ze zijn nodig voor het doorbreken van vastgeroeste normen en taboes. Dat wordt beoefend door kunstenaars, columnisten, commentatoren ... Ze doen aan dwarsdoor denken, of dwars doordenken. Je kan er nogal wat kanten mee op.

Logisch denken is onontbeerlijk, het brengt oorzaak en gevolg bij elkaar. Voor kritisch denken is kennis nodig. "Waarover je niet weet, moet je zwijgen" zei een filosoof. Het vergt een combinatie van logisch denken en inzicht op basis van wetenschappelijk en vergelijkend onderzoek. Wie zich niet laat afschrikken, kan het leren door zich veelzijdig te informeren, te lezen en te studeren. Het is niet het domein van politici, zij doen eerder aan toepassing van de kennis, die in hun geval, meestal juridisch is. Daarom doen ze vaak beroep op experten, studiebureaus en luisteren ze naar allerhande lobbyisten. Wie "de problemen aanpakt, als ze zich voordoen" komt meestal te laat of zorgt voor grote tegenstand. Wat tot volgende bedenkingen leidt:

— Door tijdig naar de virologen te luisteren, hadden we een nieuwe voorraad mondmaskers aangelegd.

— Door onze kolonies beter te behandelen waren er minder asielzoekers geweest.

— Door naar de klimaatwetenschappers te luisteren hadden we meer bosbranden, overstromingen en stormen kunnen verhinderen.

— Door ons hart en onze portemonnee open te stellen voor sociaal achtergestelden en kwetsbare mensen, was er minder ongelijkheid geweest.

We ondervinden stilaan 'aan den lijve' dat klimaatopwarming meer betekent dan enkele dagen meer zon en wijnstokken in de achtertuin. We vrezen terecht de komst van nieuwe pandemieën; de ondergang van

ethische waarden; het misbruik van complottheorieën; de dictatuur van het grote gelijk enz. De lijst is lang.

Laten we goed beseffen dat het vernuft van enkelen en de geldhonger van velen, ons uiteindelijk in een noodtoestand heeft gebracht.

Het vermogen om kritisch te denken heeft de mensheid lange tijd opgetild naar een hoger beschavingsniveau. Om dat te behouden zullen vermolmde systemen moeten verdwijnen. Wereldwijd. Maar dat vergt vrede en tijd ...

In 1989 mijmerde een erudiet dwarsdenker dat tegenover het pessimisme van het intellect, het optimisme van de wil staat. Een mooie gedachte.

In 2023, in het hart van Toscane, vraagt een journalist zich af of hij wel het recht heeft om te genieten van de schoonheid van het landschap, nu er in zijn verre nabijheid een gruwelijke oorlog woedt.

Mooidenken bestaat ook.

(Afbeelding): "Hoe kapot Wie? "Waarom Meer?

-26-

BV - Jan Dumolyn

Historicus

In academische kringen is Jan Dumolyn als historicus en hoofddocent aan de Universiteit van Gent vooral bekend als expert in de middeleeuwse geschiedenis. Daarom werd hij in 2020 betrokken bij de samenstelling van de groots opgezette tentoonstelling rond het werk van Jan Van Eyck met als titel 'Jan Van Eyck, de optische evolutie'. Zijn taak was om als historicus de context te schetsen van de wereld waarin Jan Van Eyck leefde. Recenter en volgens sommigen zelfs controversiëler was en is zijn lidmaatschap van de commissie Canon van Vlaanderen. Het opmaken van een Canon van Vlaanderen stond in het regeerakkoord van de Vlaamse regering en kan dus wel gezien worden als een politiek instrument. Meer dan 20 jaar geleden formuleerde de huidige voorzitter van de N-VA het als volgt: "Geschiedenis laat zich niet canoniseren tot absolute en eeuwige waarheid. Een officiële versie van het verleden opleggen, als dienstmaagd voor het politieke heden, is typisch voor totalitaire regimes". Blijkbaar is Bart De Wever van mening veranderd en ook Jan Dumolyn ziet het anders. Nochtans noemden de beleidsnota's van de Vlaamse regering de canon een instrument om de Vlaamse identiteit te versterken.

Jan Dumolyn: "Het is een discussie die ik al honderden keer heb gevoerd. Het is niet omdat iets de bedoeling is dat het op die manier ook gemaakt is.

-27-

In de televisieserie 'Het verhaal van Vlaanderen' noch in de canon kan men een discours vinden die identiteitsvormend zou zijn. De Vlaamse Beweging komt er nauwelijks in voor. De kritiek die er vooraf was is dus totaal overdreven. Eigenlijk ben ik die discussie grondig beu. Je hebt van die mensen die maar het woord Vlaanderen moeten horen om hen te laten steigeren."

Ter voorbereiding van dit gesprek heb ik het boek Canon van Vlaanderen gekocht en na lectuur dacht ik dat de canon van Vlaanderen voor een stuk evengoed de canon van België zou kunnen genoemd worden en soms zelfs de canon van Europa. "Een aantal 'vensters' zijn inderdaad Belgisch en daar is ook bewust voor gekozen."

Om het hoofdstuk over de canon af te sluiten, een citaat uit het boek: 'Het middeleeuwse karakter van Brugge toont nog steeds hoe belangrijk de stad in die periode was als centrum van handel, nijverheid en kunst'. U bent geboren en opgegroeid in Brugge. Had dat een invloed op uw keuze om u als historicus te specialiseren in de middeleeuwen? 
"Mijn keuze voor de middeleeuwen heeft meer te maken met de vakgroep geschiedenis aan de universiteit van Gent waar al een heel lange traditie van hoogstaand historisch onderzoek over de middeleeuwen bestond. Denk maar aan de professoren Adriaan Verhulst en Walter Prevenier. Waar mijn afkomst wel een rol in speelde was mijn keuze van het onderwerp van mijn licentiaatsverhandeling. Ik heb toen een onderzoek gedaan over De Brugse Opstand van 1436-1438. Als student en marxist vond ik dat ik een proefwerk moest maken over een sociale opstand in de middeleeuwen. Dat thema blijft me wel boeien, ik ben daar nog steeds mee bezig."

Uw ouders waren actieve leden van de socialistische partij.
"Mijn ouders maar ook mijn grootouders waren actieve sociaaldemocraten. In de periode na de Tweede Wereldoorlog was mijn grootvader arts bij de Bond Moyson, het socialistische ziekenfonds. Hij heeft Achille Van Acker, één van de architecten van onze sociale zekerheid, vrij goed gekend. Mijn tante was gemeenteraadslid voor de SP en feitelijk ook secretaresse van burgemeester Frank Van Acker. Ze heeft zich toen erg ingezet voor het crematorium in Brugge, De Blauwe Toren. De katholieken waren daar toen erg tegen, onvoorstelbaar."

U stond de twee vorige gemeenteraadsverkiezingen op de lijst van de PVDA in Gent. U heeft blijkbaar een andere richting gekozen.
"Niet ik heb een andere richting gekozen maar wèl de sociaaldemocratie. Ik kon me niet vinden in de sociaaldemocratie van de zgn. derde weg. (red. De derde weg is een beweging binnen de sociaaldemocratie en aanverwante stromingen die sinds de jaren 90 een nieuw evenwicht zoekt tussen de liberale markteconomie en de verzorgingsstaat.) Dat is voor mij geen sociaaldemocratie meer."

En waarom niet?
"Omdat men zich volledig geplooid heeft voor het neoliberalisme met alle gevolgen van dien: de privatisering en de afbouw van de openbare diensten, deregulering van de financiële markten, flexibilisering van de arbeid, privatisering van de zorgsector en noem maar op. Men heeft het Keynesiaans model verlaten waarbij de overheid kan interveniëren in de sleutelsectoren van de economie. Na de financiële crisis in 2008 zat ik ooit eens in een debat met een vooraanstaande sociaaldemocratische politica. Toen ik wees op de noodzaak van een staatsinvesteringsbank om in de toekomst zulke crisissen te vermijden werd ik ronduit belachelijk gemaakt. In de jaren 1970 waren staatsbanken een evidentie. Zelfs in het Gaullistisch Frankrijk waren er meerdere staatsbedrijven zoals Renault. Een week later zat ik in Oxford aan tafel naast één van de belangrijkste economen van het Verenigd Koninkrijk, zeker geen linkse en zelfs hij was ervan overtuigd dat een staatsbank noodzakelijk was. Maar een sociaaldemocraat lacht dat weg."

Wat was de beweegreden van de sociaaldemocratie om voor die zgn. derde weg te kiezen?
"Men hoopte door wat op te schuiven naar het politieke centrum meer kiezers te kunnen winnen. We zijn nu 20 jaar verder en de politieke aanhang is gehalveerd vrijwel overal in Europa en in sommige landen zelfs verdwenen. De 'derde weg' was misschien toch niet zo'n goed idee."

Is de PVDA voor u dan het alternatief?
"Als je het huidige programma van de PVDA op inhoudelijk vlak bekijkt dan is dat gewoon het programma van de SP in de jaren 1970. Maar om me politiek te engageren heb ik momenteel geen tijd. Ik heb trouwens voor de vorige gemeenteraadsverkiezingen ook geen campagne gevoerd. Ik wilde gewoon Tom De Meester steunen. De Gentse gemeentepolitiek is niet bepaald mijn grote interesse. Wel zetel ik voor de PVDA in het autonome gemeentebedrijf Erfgoed. Ik ben trouwens vakbondsafgevaardigde aan de universiteit van Gent. Met zijn 8000 personeelsleden is het de grootste werkgever van Oost- en West-Vlaanderen, dus werk genoeg naast mijn wetenschappelijke opdracht."

Er verschijnt binnenkort een boek van u met als titel 'Betrouwbare bronnen of fake news'?
"In feite is het een handboek voor studenten die het vak 'Historische Kritiek' volgen. Een handboek wordt voortdurend herwerkt naar de nieuwste inzichten. Het is dus geen boek van mij alleen maar ook van al mijn voorgangers die dat vak doceerden, dus ook van Walter Prevenier en Marc Boone. Het is hoofdzakelijk bronnenkritiek van historische teksten: is het een originele tekst of een kopie? Door wie is hij opgesteld? Is de auteur betrouwbaar? enz. Ik vermoed wel dat de uitgeverij het boek ook zal proberen te verkopen aan een breder publiek maar het is in de eerste plaats bestemd voor studenten die het betreffende vak volgen en dat zijn er elk jaar meer dan duizend. Ikzelf ben wel bezig aan een nieuwe publicatie, een onderzoek over de middeleeuwse steden in de zuidelijke Nederlanden van 600 tot 1300. Als ik tijd heb om eraan te werken tenminste en niet te veel tijd moet verspillen aan de universitaire bureaucratie want dat loopt bij momenten de spuigaten uit. Het frustreert me enorm dat ik daardoor net als andere professoren niet aan mijn eigenlijke opdracht kan verder werken."

Was u ook niet van plan om een boek te schrijven over de geschiedenis van de sociale zekerheid? "Het is een project waar ook heel veel andere auteurs zullen aan meewerken: de geschiedenis van de sociale strijd in België van de middeleeuwen tot nu, dus 1000 jaar sociale strijd. Het zou goed zijn mocht dat werk volgend jaar kunnen verschijnen. Het zal dan 80 jaar geleden zijn, in volle oorlog, dat een sociaal pact werd afgesloten tussen vakbondsleiders en werkgevers dat de basis vormde van onze latere verzorgingsstaat. Ik geef daar volgend jaar lezingen over o.m. in De Brug, de nieuwe zaal van de vrijzinnigen in Brugge. Het is immers de charismatische leider van de Brugse socialisten, Achille Van Acker die als minister van arbeid en sociale voorzorg nog in 1944 het pact in wetteksten omzette en zo het fundament legde van onze verzorgingsstaat."

Ongetwijfeld een lezing om naar uit te kijken. Hartelijk dank voor dit gesprek.

Johan Notte

-28-

COLUMN : De onvoltooid verleden tijd - Peter Benoy

Een foto als verteller

Met de jaren is de Opaalkust vertrouwd terrein voor mij geworden, vooral de kust tussen Cap Blanc-Nez en Boulogne-sur-Mer. Les vents du Nord, de kliffen, de golvende velden van het hinterland, het krijsen van de meeuwen, het uurwerk van eb en vloed, ik hou ervan.

19 juli 2023

Na een stevige wandeling belanden we in het dorpscafé van Ambleteuse waar je ook kranten als 'Libération' kunt kopen. Een coverfoto van de lokale editie van 'La Voix du Nord' trekt mijn aandacht. De titel van het begeleidend artikel is in de foto gewerkt: 'Des migrants on pris la mer sous le nez des touristes'. De toon is gezet: arme toeristen! De foto werd gisteren genomen, evenals nog andere foto's van het incident op de binnenpagina's. Op de achtergrond herken ik het einde van een pier waarop de vuurtoren van Boulogne staat. Bij een woelige zee heb ik er meer dan eens metershoge golven zien overslaan. De zee duldt niet dat iets haar in de weg wordt gelegd. Maar gisteren en ook vandaag was ze bijzonder kalm; geen dreigende schuimkoppen zoals Permeke ze schilderde, maar een licht kabbelende waterlijn. Ideaal weer om het Kanaal over te steken.

Op de voorgrond van de foto: een klein wit zeilbootje van de yachtschool waarin drie blonde kin

begeleidt hen; het water is er ondiep en komt niet eens tot aan zijn knieën.

Op het tweede plan, zo'n 30 meter verder zien we een grote zwarte rubberen boot, of eerder een vlot, met een kleine buitenboordmotor liggen, een 'bateau-taxi' zoals ze hier genoemd worden, waarin al een twintigtal mensen, hoofdzakelijk jonge mannen, zitten; sommigen met één been over de cilindervormige boord rond het vlot. Een rij, met als eersten een koppel met twee baby's, baant zich een weg naar het vlot tot boven hun middel in de zee.

In dezelfde krant staat, o ironie, een aankondiging voor een 'Initiation/baptême longe côte. Inscription obligatoire, places limitées'; ik heb ze al bezig gezien op dezelfde plaats waar nu de bateau-taxi ligt: een rij toeristen in waterdichte pakken die bereid waren 8 euro neer te tellen om onder begeleiding traag wandelend de zee tot onder hun oksels te trotseren. Schijnt gezond te zijn.

Het contrast tussen voorgrond en tweede plan van de foto is spectaculair: de blonde kindjes met zwemvesten in het kleine witte bootje, beschermd door een instructeur, in het ondiepe water tegenover het zwarte plompe vlot, overbevolkt, terwijl nog volop gekleurde vluchtelingen zonder zwemvest er naartoe waden. Een World Press Photo 2023?

Op de binnenpagina staan nog een aantal foto's die bijna als een fotoroman kunnen gelezen worden: het vertrekkend overladen vlot, terwijl het koppel met de kinderen terugwaadt naar de vaste grond. Waarom? Heeft de 'passeur', zoals men de bestuurder/ begeleider noemt, hen teruggestuurd?

De boot blijkt te zwaar geladen om op de open zee te geraken; de 'passeur' beslist dat zakken en meegenomen kleding overboord moeten. Daarna lukt het. De boot die om 9 u 45 is verschenen begint volgens de krant om 10 u aan de overtocht. Een tocht die ondanks de rustige zee voor de 40-tal passagiers nog op gevaar van hun leven zal verlopen; ze moeten o.m. een van de drukste vaargeulen ter wereld doorkruisen, waarop containerschepen varen van zo'n 200 m. lang, die hun koers niet snel kunnen wijzigen en evenmin afremmen, terwijl het overladen vlot amper bestuurbaar is.

Heel die operatie gebeurt onder het toeziend oog van enkele leden van de lokale politie, die niet in staat zijn om het vertrek te verhinderen, en 'Osmose 62', een vrijwilligersorganisatie die migranten bijstaat. Zij houden zich ook bezig met de opvang van diegenen die de 'bateau-taxi' hebben gemist.

De krant vermeldt o.m. het hartverscheurend lot van een ander gezin; een vrouw met een baby in haar armen heeft haar twee andere kinderen, 5 en 7 jaar, zien vertrekken: 'Les téléphones sont tombés dans l'eau. Il n'y a aucun moyen de les joindre.' verklaart ze wanhopig. 'Osmose 62' zal trachten hen terug te vinden.'

20 juli 2023

'Crise migratoire: le préfet du Pas-de-Calais annonce des mesures d'urgence' titelt 'La Voix du Nord'. Hij is naar Boulogne gekomen om aan te kondigen dat een compagnie van de CRS zal ingezet worden 'pour empêcher les migrants de rejoindre les bateaux'. Hij geeft wat cijfers: de laatste maanden zijn 715 pogingen om het UK per boot te bereiken vastgesteld; 289 zijn daarin geslaagd, de anderen zijn op zee onderschept. 'Au beau milieu des estivants des passeurs acceptaient certains sur le bateau, en rejetant d'autres', zegt hij verontwaardigd.

Het regionaal nieuws van France 3 besteedt nogal wat aandacht aan dit item.

21 juli 2023

'La Voix du Nord' laat vandaag Johan Ben Azzouz, de fotograaf van de fotoreeks, aan het woord. Hij beweert dat hij naar Boulogne reed en zag dat de politie een 15-tal migranten, die nog op het strand stonden, inrekende. Anderen stonden al in de zee terwijl de boot nog niet te zien was. Volgens hem duurde de hele operatie anderhalf tot twee uur, i.p.v. een kwartier: ' J'ai vu qu'il y avait un peu plus loin cette école de voile, le cours allait commencer. Je me suis placé 150 m. plus loin de façon à montrer cette confrontation de deux mondes, celui auquel on a la chance d'appartenir et celui des personnes qui doivent fuir'.

De enige reden waarom deze zaak zoveel weerklank krijgt is dat het overdag gebeurde voor ogen van de toeristen. De passeurs hebben begrepen dat politionele interventies veel moeilijker zijn op stranden vol badgasten. De dagelijkse nachtelijke pogingen om vanuit de duinen de UK te bereiken komen niet in de media. Lijken die aanspoelen soms wel.

's Avonds komt het incident van Boulogne in de nieuwsuitzendingen van France 1 en France 2.

-29-

22 juli 2023

In het dorpscafé koop ik 'La Voix du Nord' en zet me op het terras. Vandaag geen woord erover. Twee tafels verder zit een man van rond de pensioenleeftijd. Wanneer zijn gsm gaat hoor ik hem in onmiskenbaar Antwerps antwoorden. Wat later komt een koppel van ongeveer dezelfde leeftijd aan het tafeltje tussen de Antwerpenaar en mij zitten. Uit de Kempen? Door de gemeenschappelijke taal komt er een gesprek op gang tussen de mannen over het feit dat ze hier al jaren komen en er een eigendom hebben. Omdat ik een lokale krant lees loop ik geen risico om in hun conversatie betrokken te worden. Als hun gesprek even stilvalt vraagt de Antwerpenaar zijn buur of hij heeft gehoord wat een paar dagen geleden in Boulogne is gebeurd?

'Dat aangespoeld lijk?' 'Nee, die illegalen die onder de ogen van politie en toeristen met een rubberboot koers hebben gezet naar Engeland.' 'De politie laat dat gebeuren?' 'Ze mogen niet ingrijpen! Vanaf het moment dat zo'n asielzoeker één voet in zee zet mogen ze niet meer optreden'. 'En zijn ze over geraakt?' vraagt de Kempenaar. 'Dat zal wel, de zee was ongewoon rustig.' 'Maar dan zijn ze in Engeland toch aangehouden?' 'Dat zal niet, want wie één voet op Engelse bodem zet heeft recht op de Britse nationaliteit. Dat zijn zo van die oude wetten die nooit veranderd zijn.' 'De grootste smeerlappen zijn die passeurs'.

'Ja! En de grootste slachtoffers zijn natuurlijk de toeristen die met hun kinderen twee weken aan zee zijn en met die smeerlapperij worden geconfronteerd.' zegt de Antwerpenaar.

In mijn dagelijkse omgeving blijf ik gelukkig gespaard van dergelijke groteske beweringen.

Een oplossing van het globale probleem kan er alleen komen door grondige hervormingen zowel in de verwarde Europese context als aan de kant van de landen die ontvlucht worden, i.p.v. het huidige repressieve en inhumane aanmodderen. Zijn we vergeten dat onze voorouders om aan uitzichtloze armoede en onderdrukking te ontkomen naar Amerika trokken? Dat elke oorlog of dictatuur in Europa indrukwekkende vluchtelingenstromen op gang bracht?

Hoe kan ik anders dan aan de kant te staan van mensen die om aan hun ellendig bestaan te ontkomen op zoek gaan naar een leefbaar stukje wereld en daarvoor hun lot noodgedwongen in handen moeten leggen van onbetrouwbare bendes, die hen dikwijls misleiden en niet terugdeinzen voor een paar lijken meer of minder. Voor ze aan de Côte d'Opale zijn beland hebben ze al, afhankelijk van hun herkomst, de gevaren, de ellende en de risico's van een tocht door gevaarlijke gebieden, een clandestiene overtocht van de Middellandse zee en een reis door Europese landen, waar ze niet gewenst zijn en soms een tijd in kampen hebben doorgebracht, achter zich.

Hun lot in het UK wordt misschien alleen maar een verlengstuk van de miserie die ze achter de rug hebben. Misschien zitten ze binnenkort opgesloten op een aangemeerde boot, een soort drijvende gevangenis, of worden ze gedeporteerd naar Rwanda. Het feit dat ze illegaal zijn binnen gekomen is voldoende om hen uit te wijzen.

En die arme vakantiegangers met hun kinderen? Zij hebben hier een uitstekende gelegenheid om hun kinderen één van de belangrijkste levenslessen te geven, te beginnen met het feit dat er mensen zijn die mogen gaan waar ze willen en mensen die dat niet mogen en dat dat veel te maken heeft met waar je geboren wordt, met huidskleur, onderdrukking en economische belangen.

-30-

Gedicht

Adon Lacroix

Over het leven en werk van de Franstalige Belgische dichteres en schilderes Adon Lacroix (1887-1975) is weinig bekend. Lacroix is een pseudoniem van Donna Lecoeur of Donna Lacour; er bestaat twijfel over; ze was de jongste uit een gezin van 14 kinderen. De belangrijkste bron over haar is een subjectieve: de herinneringen in 'Self Portrait' (1963) van schilder en fotograaf Man Ray die van 1914 tot 1937 met haar gehuwd was, een huwelijk dat al in 1919 tot een breuk leidde.

Al op prille leeftijd wou ze kunstenares worden. Later had ze een relatie met haar vroegere leraar Adolf Wolff (1883-1944), een anarchistische beeldhouwer gevormd door Constantin Meunier, en ook een dichter. Ze kreeg met hem een dochter en het gezin vertrok enkele jaren later naar New-York. Kort voor de Eerste Wereldoorlog was het een stad waar op artistiek vlak de Europese avant-gardes een gistingsproces op gang brachten. Zo startte er in 1911 'The Ferrer Center' (ook 'The Modern School' genoemd); dankzij vrijwilligerswerk waren de cursussen, vooral gericht op kunst, literatuur en filosofie, gratis. De school was genoemd naar de in 1909 terechtgestelde Spaanse pedagoog en anarchist Francisco Ferrer. Namen als Emma Goldman, Max Weber, Jack London, Upton Sinclair en Leon Trotsky (gedurende een kort verblijf in N.Y. in 1916) waren eraan verbonden. Wolff werd er bevriend met Man Ray.

Zo ontmoette Adon, halvelings gescheiden van Wolff, in 1913 deze drie jaar jongere schilder, die later één van de beroemdste fotografen van de 20Ste eeuw zal worden. Man Ray: 'Elle était belle, avait les cheveux dorés, les yeux gris et, sur son visage, l'expression nostalgique et tendue que j'avais remarquée au centre le soir où elle était venue chercher son enfant. Elle parlait parfaitement l'anglais, mais avec un charmant accent français'. Zij staat model voor hem, o.m. voor het gekende 'Portrait of Donna' (1913) in een stijl die naar het kubisme evolueert.

Man Ray neemt Donna, zoals hij haar blijft noemen, mee naar een anarchistisch geïnspireerde kunstenaarskolonie in het toen nog bucolische Ridgefield (New Jersey), in het hart van inspirerende landschappen, die ze beiden schilderen, en maar een uur van NewYork. Als ze bij hem intrekt heeft ze een kist boeken bij van Rimbaud, Mallarmé, Lautréamont, Baudelaire en Apollinaire (o.m. 'Les Peintres Cubistes'). Ze leest uit die werken voor en vertaalt fragmenten voor hem. In mei 1914 huwen ze. In die periode verschijnt 'Adonism', een bundel gedichten en houtsneden van Man Ray, waaraan Adon heeft meegewerkt, gevolgd door 'A Book of Divers Writings by Adon Lacroix' (januari 1915), zes gedichten en een toneelstuk, vorm gegeven en ambachtelijk gedrukt door haar man. Uittreksels van hun werk worden opgenomen in een uitgebreid artikel over hen in 'The Morning Telegraph' (14 maart 1914) onder de titel 'Man Ray and Adon Lacroix, economists; they live on twenty-five dollars a month and enjoy it'.

De kolonie in Ridgefield is een aantrekkingspool voor vernieuwende kunstenaars en schrijvers die zich er vestigen of er een tijd verblijven: Max Eastman, Mina Loy, Marianne Moore, William Carlos Williams en de Bretoen Marcel Duchamp. Aan die laatste was al een zekere faam vooraf gegaan nadat zijn 'Nu descendant l'escalier' in de New-Yorkse Armory show in 1913 voor schandaal had gezorgd. Hij brengt weer een vleugje van de geuren en kleuren van de Parijse avant-garde met zich mee en wordt, dankzij het tolkwerk van Adon, bevriend met Man Ray.

In 1915 begint ook het tijdschrift 'Others; magazine of the new verse' te verschijnen rond Mina Loy, Marianne Moore en Marcel Duchamp. Ze werken eraan mee: 'Lacroix's "Intimacy" is a work in two parts, wherein an allusion of encroaching darkness is juxtaposed with an impression of impending death' (Francis M. Naumann). Ze werkt ook mee aan het enig nummer van het spraakmakende tijdschrift 'TNT' (samen met Wolff, Duchamp en Philippe Soupault). Intussen had Man Ray 'enough of this backto earthlife' en het koppel keert terug naar New-York.

'La logique assassine', het Franstalige grafisch gedicht hiernaast, rond een dubbele spiraal geconstrueerd, hebben ze samen gemaakt in het jaar van hun relatiebreuk. Het is mysterieus, cryptisch en uniek in de Amerikaanse poëzie van toen.

Over de meer dan 55 jaar dat Lacroix nog zal leven weten we bitter weinig.

Peter Benoy

-31-

(Afbeelding): La logique assassine Adon Lacroix 1919

-32-

huis van de mens - is vrijzinnig humanistisch

Wij zijn er voor jou!

(logo) huis van de mens is vrijzinnig humanistisch

Bij deMens.nu staat de mens centraal. Mensen hebben mensen nodig. En mensen willen verbonden zijn met elkaar. Daarom vind je overal in Vlaanderen en Brussel een huisvandeMens in je buurt.

In een huisvandeMens kan je terecht voor:

Informatie

Bij ons vind je informatie over levensbeschouwelijke onderwerpen, over het vrijzinnig humanisme en zijn waarden, en over ethische en maatschappelijke thema's zoals euthanasie, abortus, mensenrechten ...

Vrijzinnig humanistische plechtigheden

Wil je graag stilstaan bij een belangrijke gebeurtenis in je leven? Wij helpen je bij de organisatie van een vrijzinnig humanistische plechtigheid bij een geboorte of adoptie, een huwelijk of relatieviering, een overlijden of afscheid ...

Gesprekken

Bij ons kan je terecht voor gesprekken omtrent levensvragen en zelfbeschikking, levensbeschouwing en zingeving.

Waardig levenseinde

Wij bieden informatie over euthanasie, patiëntenrechten, palliatieve zorg ... en helpen je met het opstellen van een wilsverklaring.

Gemeenschapsvorming

Een huisvandeMens werkt als vrijzinnig humanistische draaischijf en geeft ondersteuning aan onze lidverenigingen. In een huisvandeMens vind je informatie over initiatieven en activiteiten van de lokale vrijzinnig humanistische verenigingen en ontmoetingscentra.

Vrijwilligerswerk

Heb je zin om het vrijzinnig humanistische netwerk te versterken? Vrijwilligers zijn bij ons meer dan welkom. Wij zorgen voor begeleiding en geven je alle kansen. Zo kan je onder meer plechtigheden verzorgen of meewerken aan gemeenschapsvormende activiteiten.

De huizenvandeMens zijn een initiatief van deMens.nu

deMens.nu vertegenwoordigt Nederlandstalige vrijzinnig humanistische verenigingen in Vlaanderen en Brussel

deMens.nu Magazine

Zoomt in op mensen en maatschappelijke tendensen vanuit een vrijzinnig humanistisch perspectief. Verschijnt viermaal per jaar.

Gratis proefnummer of gratis abonnement? Mail naar info@deMens.nu Of schrijf naar deMens.nu-UVV vzw Brand Whitlocklaan 87 bus 9 1200 Sint-Lambrechts-Woluwe Of telefoneer naar 02 735 81 92

Bezoek ons op www.deMens.nu facebook.com/deMens.nu