Maandrang: Festival van het poëtische verlangen - DNG 1/2024

Als een daad van liefde ...

Poëzie kan mensen samenbrengen. Kan ons helpen ons verbonden te voelen met de plaats waar we wonen. Kan een manier zijn om culturele verschillen te overbruggen en een gevoel van eenheid en begrip te creëren. 
Poëzie biedt ons een manier om onze gevoelens en gedachten te uiten en te delen. Helpt ons onze emoties te verwerken en te begrijpen. Poëzie kan ons helpen onze menselijkheid te begrijpen en te waarderen, onze empathie te vergroten, onze creativiteit te stimuleren en ons te helpen kritisch te denken over onszelf en de wereld om ons heen. Ze kan ons helpen een meer vervullend en betekenisvol leven te leiden. 
Als poëzie dat allemaal vermag, dan kunnen we niet anders dan mensen met gedichten te verblijden. Met het meerdaagse Mechelse stadsfestival Maandrang willen we poëzie de plaats geven die het verdient, tussen de mensen, als een middel tot verrijking en verbinding. We willen zowel jong en oud bereiken, en willen ook die groepen van mensen bereiken die anders minder snel met poëzie in aanraking komen zoals mensen in armoede, mensen in woonzorgcentra en nieuwkomers. Als een daad van liefde brengen we poëzie naar de mensen toe.

Tom Cools

Inhoud januari-maart/2024

Eyecatcher ........................................ 03

Poëziecentrum ................................... 04

De Sprekende Ezels ............................. 06

Met gedichten onthaald ........................09

Recensent-boeken .............................. 12

Lucienne Stassaert ..............................14

Goed Nieuws .....................................16

Agenda - Verslag ................................18

Column - Anita ..................................23

BV - Tom Balthazar .............................24

Column - Peter Benoy ..........................26

Gedicht ..........................................28

Colofon

DE NIEUWE GEMEENSCHAP driemaandelijks ledenblad van het August Vermeylenfonds vzw; verschijnt op 15 maart, 15 juni, 15 september en 15 december.

REDACTIE Peter Benoy, Tom Cools, Willem Debeuckelaere, Chantal De Cock, Sarah Mistiaen, Johan Notte, Kristel Gijbels, Nico Pattyn, Philippe Rombouts, Paul Teerlinck, Eliane Van Alboom, Judy Vanden Thoren, Hans Vandevoorde, Anita Van Huffel en Anne Van De Genachte (+ vormgeving)

ALGEMEEN SECRETARIAAT Tolhuislaan 88, 9000 Gent, 09 223 02 88 - e-mail: info@vermeylenfonds.be - website: www.vermeylenfonds.be - openingsuren: 9u - 12u en van 13u tot 17u

ABONNEMENT 15 euro (4 nummers)

LIDMAATSCHAPSBIJDRAGE 15 euro per individu. U kunt lid worden door aan te sluiten bij een plaatselijke afdeling of door overschrijving op rek.nr. BE50 0011 2745 2218 van het Vermeylenfonds vzw, Tolhuislaan 88, 9000 Gent. Leden ontvangen gratis De Nieuwe Gemeenschap.

COVER: Affiche Maandrang, ontwerp Anne Van De Genachte

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Willem Debeuckelaere, p/a Tolhuislaan 88, 9000 Gent Auteursrechten personen die we niet hebben kunnen bereiken i.v.m. eventuele auteursrechten kunnen de redactie contacteren.

STEUN HET VERMEYLENFONDS Giften vanaf 40 euro zijn fiscaal aftrekbaar. Reknr. BE50 0011 2745 2218, Vermeylenfonds, Tolhuislaan 88, 9000 Gent. Om reden van milieuvriendelijkheid wordt dit tijdschrift op chloorvrij recycleerbaar papier gedrukt.

-3-

Eyecatcher

(Afbeelding): Stijn Vranken © Michiel Hendryckx

Alle tijd volstaat

Ik heb het einde verborgen en ben vergeten 
waar. Dat leek me een prima begin. 
Weinig goeds wordt beter van een einde. 
Ook jij weet dat. We zijn niet onaangetast. 
Intussen is het al vele jaren zoek, en dat 
bevalt ons uitstekend. We hebben alle tijd 
en alle tijd volstaat, elke ochtend opnieuw 
wij, elke ochtend opnieuw voorgoed.

Stijn Vranken, 2022

-4-

Standpunten

Poëziecentrum

Het poëziecentrum heeft een nieuwe directeur, Dave Van Robays

(Afbeelding): vliegtuigen

In augustus van dit jaar nam Carl De Strycker na 10 jaarafscheid als directeur van het Poëziecentrum. Met veel geestdrift heeft Dave Van Robays de fakkel overgenomen. In het gezellige documentatiecentrum op de 1ste verdieping van Het Toreken hadden we een verhelderend gesprek met de nieuwe directeur over heden en toekomst van het Poëziecentrum. 

(Afbeelding): Dave Van Robays © Paul Teerlinck

Poëziecentrum vzw is hét kennis- en expertisecentrum in Vlaanderen en Nederland voor Nederlandstalige poëzie, buitenlandse poëzie in Nederlandse vertaling, Nederlandstalige poëzie vertaald in andere talen en Zuid-Afrikaanse poëzie. 

BIO 
Dave Van Robays (°1976) studeerde Theaterregie aan het RITS en Germaanse Talen aan de Vrije Universiteit Brussel. Sinds 2018 stond hij aan het roer van cc De Schakel in Waregem waar hij naast de directeursfunctie ook de programmatie theater, dans en woord op zich nam.

Dave, jij bent sinds augustus aan de slag als directeur van het poëziecentrum. Wat zijn jouw eerste indrukken? 
Dave Van Robays: "Het is een heel fijne kennismaking met het literaire veld. Ik kom zelf uit de cultuursector, uit de podiumkunsten. Dus dit is een nieuw speelveld voor mij. Ik ontmoet overal zeer enthousiaste mensen, vol passie. Zeker hier in huis, het is ongelooflijke fijne ploeg. Ik ga met plezier met hen aan de slag."

Wat heeft jou ertoe aangezet voor deze functie te kiezen? "Meerdere redenen. Ik heb 20 jaar gewerkt in de sector van de podiumkunsten, eerst als artiest en dramaturg en daarna als programmator, coördinator en directeur. Ik had het gevoel dat het tijd werd voor iets anders maar wat exact, wist ik niet goed. Ik heb mezelf dan de vraag gesteld hoe ik mezelf zou kunnen heruitvinden. Dan kwam die vacature. 
Ik ben germanist van opleiding en in mijn rol als programmator en coördinator heb ik dat steeds kunnen betrekken in wat ik deed. Dat was altijd een klein segment van mijn job. Die vacature was dus een opening naar een nieuwe wereld. 
Komt daarbij dat de functie in Gent is, en ik in Gent woon. Cultuurcentrum De Schakel ligt in Waregem. Dat is toch een andere omgeving. Waregem is een provinciale stad. Gent is ook geen wereldstad, maar het is toch een ander speelveld. Het Poëziecentrum heeft een landelijke werking. Daarnaast zijn we actief in Nederland en hebben veel Franstalige partners en projecten. Je kan veel breder denken en dat werkt horizonverruimend."

Welke nuttige ervaringen uit je vorige functies neem je mee? 
"In de podiumkunsten werk je publieksgericht en evenementieel. Dat neem ik zeker mee. Vraag is hoe we als poëziecentrum naar buiten gaan komen, ook evenementieel. We zijn in heel veel dingen betrokken. Mensen weten ook niet altijd waar we zoal mee bezig zijn. Dat is jammer, dat mensen dat moeten vragen."

"De Poëziekrant is een monument, dat moeten we wel eren"

Wat zijn de concrete taken van het poëziecentrum dan? 
"We zijn gesubsidieerd door Literatuur Vlaanderen en hebben ingetekend op tal van beleidsdomeinen waarin we actief willen zijn. Eerst en vooral het documentatiecentrum, de core van het Poëziecentrum en de shop, ons uithangbord. Dat is een kleine winkel waar we vooral poëzie verkopen en die ons tegelijkertijd de mogelijkheid biedt om onze dichters een plek te geven. Naast de shop hebben we ook een uitgeverij waar we dichters, zowel debutanten als mid careers en gevestigde namen, publicatiekansen bieden. Daarnaast hebben we een groot educatief luik met de poëziesterren en de poëziemedailles. Dat is een project dat we samen doen met de Canon Cultuurcel en gericht is naar alle Vlaamse scholen, zowel naar basis- als naar secundair onderwijs. We zijn ook hoofdpartner van Dichter des Vaderlands. Dat project doen we samen met Franstalige partners en aan Vlaamse kant met Vonk & zonen. 
We organiseren natuurlijk ook de poëzieweek. Die loopt eind januari. Daar is een heel grote mediacampagne aan verbonden. We brengen poëzie echt overal; in scholen, bibliotheken, culturele centra, ... gewoon overal.

-5-

Samen met Poetry International (een Nederlandse organisatie die sinds 1970 het Poetry International festival organiseert in Rotterdam, n.v.d.r.) bekijken we hoe we de uitrol van de poëziesterren & -medailles en de poëzieweek in Nederland kunnen organiseren. Dat zijn succesvolle formules gebleken waar Nederland in geïnteresseerd is. We werken immers met dezelfde poule van dichters. Dat toont zich niet in de verkoopcijfers. Vlaamse dichters verkopen nog altijd beter in Vlaanderen dan de Nederlandse dichters. Maar de poule waaruit we selecteren is wel degelijk een door de lage landen gedeelde poule. 
En dan hebben we nog projecten zoals Theater aan zee, Watou, Poetik Bazar en veel andere activiteiten."

Hoe groot is jullie team eigenlijk? 
"We zijn met zeven. Dat zijn dus veel activiteiten voor die zeven mensen. Eén van mijn taken bestaat erin om na te gaan hoe we het best kunnen omgaan met de mensen die we hebben. Wat we doen, doen we heel goed. Maar we moeten bekijken hoe we een maximale impact kunnen genereren. Moeten we nog inzetten op de vele ad hoc initiatieven die zich momenteel aandienen? Misschien kunnen we verstandiger omgaan met de mensen die we hebben. We hebben niet altijd de tijd om alles deftig uit te rollen en dat moeten we vermijden. 
Met de uitgeverij zullen we ook scherpere keuzes moeten maken. Minder bundels uitgeven en meer effectieve aandacht genereren. Meer aandacht voor de auteurs, maar ook voor de publicaties. Nu komen er vaak te snel publicaties achtereen uit en heb je eigenlijk geen tijd om ze deftig in de markt te zetten. Dat is jammer voor ons. En dat is jammer voor de dichters in kwestie."

Flink wat dichters snakken naar publicatiemogelijkheden. Is het dan niet jammer dat jullie het aantal publicaties gaan verminderen? Je hebt maar weinig uitgevers in Vlaanderen die poëzie uitbrengen. 
"Ja, maar de uitgeverij is niet gesubsidieerd. We moeten zien dat we niet te verlieslatend zijn. En poëzie blijft natuurlijk poëzie, dus moeten we wel scherpere keuzes maken. Veel uitgeverijen zijn van mening dat ze veel titels moeten uitgeven om de machine draaiende te kunnen houden. Of die dan verkopen of niet, dat zien ze dan wel. Wij hebben die machinerie niet. Wij zijn slechts met een klein ploegje. De redactie en het drukklaar krijgen van al die bundels, dat moet ook allemaal gebeuren."

Hoe gaan jullie te werk? Wie bepaalt wat wordt uitgegeven? 
"Dat bepalen wij intern. We krijgen de manuscripten binnen, we lezen en bespreken ze. We werken met freelancers en redacteurs, die daar dan dieper op ingaan. We kunnen immers niet alles zelf doen. We hebben daarnaast ook nog de Poëziekrant."

Is Carl De Strycker nog steeds hoofdredacteur? 
"Carl is inderdaad nog steeds -freelance-hoofdredacteur en dit tot midden 2024. Daarna zal ik die taak van hem overnemen. Het komende jaar zullen we de stakeholders bevragen. Zowel de lezers als de schrijvers. We willen de Poëziekrant future proof maken. Het tijdschrift is nu al digitaal beschikbaar. We zijn nog altijd het grootste literaire blad. Maar het is niet dat er lezers bijkomen. Het stagneert. Het is voor de gedrukte pers in Vlaanderen en Nederland moeilijk om te overleven. 
In 2026 bestaat de poëziekrant 50 jaar, een moment dat we moeten aangrijpen om na te denken hoe het verder moet. We gaan niet drastisch het roer omgooien want we hebben nog flink wat abonnees en het wordt nog veel gelezen. Dat is een fantastisch gegeven. Maar we weten ook dat de situatie er binnen 10 jaar anders kan uitzien. Dus we moeten daar op tijd over nadenken. 
We gaan ook verhuizen. De meest waarschijnlijke piste is dat we samen met de KANTL en De Lage Landen in Huis van Oombergen gaan zitten (het gebouw waar de KANTL nu al in zit, n.v.d.r.). Wij houden alle opties open. We zijn niet behoudsgezind. Verandering is wel mijn ding maar wat we hebben, gaan we niet zomaar weggooien. De Poëziekrant is een monument, dat moeten we wel eren."

Waarom bestaat er geen tegenhanger van het poëziecentrum in Nederland? 
"Er bestaat wel een poëziecentrum in Nederland maar dat is kleinschalig en drijft op vrijwilligers. Maar hoe komt dat? Ik denk dat dat een kwestie is van right time, right place. Met Willy Tiberghien hadden we een 'trekker' die het Poëziecentrum op de kaart heeft gezet. In Nederland is de privatisering al langer aan de gang. Wij hebben het geluk in Vlaanderen dat er zoiets bestaat als Literatuur Vlaanderen en dat er nog subsidies voor worden vrijgemaakt. In Nederland is die knip er allang geweest. Hier in Vlaanderen is er een opwaartse beweging van de erkenning van de Letteren. Dat kunnen we alleen maar toejuichen. Nu, het taalgebied is ook maar dat. Het speelveld is klein. Met Poetry International zijn er nu wel grotere ambities. De plannen om met hen samen te werken zijn er, maar zij zijn wel meer internationaal georiënteerd."

"Ook gaan we meer aandacht schenken aan 'spoken word', waar jullie met het Vermeylenfonds al langer in investeren. Die scene is kickin' & alive, daar gebeurt het."

Jij bent in het midden van een beleidsperiode begonnen. Lukt het om jouw eigen accenten te leggen? 
"Toen ik het beleidsplan doornam in de sollicitatieperiode, verbaasde ik er me over dat het in de lijn ligt van hoe ik het Poëziecentrum zou willen zien evolueren. In die zin hoef ik me niet in bochten te wringen, ik hoef geen weg op te gaan die me niet ligt. De digitalisering, de ontwikkeling van apps, van podcasts ... al die zaken zijn al begonnen. Met het Poëziecentrum ambiëren we een meer multidisciplinaire aanpak. Alle tussenschotten worden afgebroken. Ook gaan we meer aandacht schenken aan 'spoken word', waar jullie met het Vermeylenfonds al langer in investeren. Die scene is kickin' & alive, daar gebeurt het. Je moet dat niet veronachtzamen of smalend over doen. Daar zijn andere normen, vormtechnisch is dat anders. Maar dat is wel de toekomst. 
Wij drukken onze bundels op 300 tot 500 exemplaren en dan mogen we blij zijn dat we ze verkocht krijgen. De dichters die reeds langer bezig zijn blijven we ook ondersteunen. Maar daar zit de toekomst niet. 
Op een poetry slam evenement bereiken jullie 300 mensen op een avond die misschien nooit een bundel kochten maar wel super enthousiast zijn. Gaan die daar een boek kopen? Nee. Maar misschien moeten we daar anders over beginnen nadenken. 
Wat zijn de dragers van de toekomst? Hoe ziet die scene dat? Het heeft ook weinig zin om daar dure video's te maken die vervolgens niet bekeken worden. Dat zullen zij zelf bepalen. We moeten dus heel aandachtig zijn om te zien hoe dat evolueert en naar hen luisteren. Dat is een van de pistes waar ik heel hard op wil inzetten bij de volgende beleidsperiodes. Wat gebeurt er in 'de ondergrond'? Dat gaan we opvolgen en ondersteunen."

Dave, hartelijk dank voor dit gesprek!

Tom Cools

-6-

"Ge moet voelen dat er nood aan is: hoe iets doén poëzie laagdrempelig maakte"

De sprekende ezels

(Afbeelding): Stijn Vranken © Paul Teerlinck

Naar aanleiding van Maandrang, het Mechelse festival van het poëtische verlangen (20 januari 2024 - 09 februari 2024), ging DNG op stal met De Sprekende Ezels. Niet alleen heeft de komst van De Ezels naar Mechelen (na podia in Antwerpen, Brussel, Gent en Hasselt) bijgedragen tot de bevlogen ontvangenis van dit gloednieuwe festival, maar reeds gedurende decennia biedt deze non-organisatie een laagdrempelig podium aan op verschillende plaatsen in Vlaanderen. Het moet ook niet altijd 'slam' zijn wat de klok slaat, er zijn immers meer zaken op hemel en aarde dan uw geest bevatten kan, vriend Horatius. 
Een gesprek over dit laagdrempelig maar wijdverspreid podium met Stijn Vranken, opperstalmeester van De Ezels; An Leenders, oprichtster en directeur van Creatief Schrijven, meesteres van uw literaire verbeelding; en Tom Cools van het Vermeylenfonds, grote bezieler van Maandrang.

De Sprekende Ezels is geen wedstrijd. Er valt dan ook geen fluit te winnen. Behalve dan misschien ervaring, een extra streepje zelfkennis, applaus van soortgenoten en veel te weinig drankbonnetjes tegen de zenuwen.

An, hoe zie jij De Sprekende Ezels binnen het literaire landschap in Vlaanderen? En waarom hebben jullie beslist om hen te ondersteunen? 
An: "Hun rol sluit in feite heel goed aan bij de rol die Creatief Schrijven heeft als steunpunt voor iedereen die graag schrijft. Mensen die graag schrijven, zijn op zoek naar een podium om hun teksten te brengen voor het publiek of willen hun teksten online publiceren, dan is het een uitgelezen kans om een samenwerking met De Sprekende Ezels aan te gaan. Zij waren een van de allereerste podia die met literatuur bezig zijn. Ze zijn ook al een hele tijd geleden uitgezwermd en verspreid over meerdere steden: Antwerpen, Gent, Brussel, Leuven (dat in 2024 misschien opnieuw opgestart wordt, nvdr). Bovendien is het méér dan woord alleen; het kan van alles zijn. Net die mix van die verschillende kunstenaars maakt dat je een boeiende avond kan hebben, waar veel mensen zich tot aangetrokken voelen."

Tom: "Wij zouden in Vlaanderen, naast 'slam poetry' dat steeds populairder wordt, graag meer kruisbestuivingen zien. Enerzijds zijn er dichters met goede teksten maar weinig podiumprésence, anderzijds 'slammers' die zeer goed op een podium staan maar met magere teksten. Ze kunnen leren van elkaar, door te kijken, te lezen, te luisteren ..."

Uit wat bestaat jullie ondersteuning? 
An: "De 'opperezel', Stijn Vranken, staat bij ons ingeschreven als medewerker om het podium gaande te houden. Zo hebben we kunnen uitbreiden naar Mechelen en Hasselt, is er kruisbestuiving tussen de verschillende podia, en is er ook een website (desprekendeezels.be). 
Voor het 5de jaar op rij publiceren we nu ook de kalender van De Sprekende Ezels. Het is fantastisch dat je 365 dagen kan vullen met teksten en beelden."

Stijn: "Je merkt dat voor mensen die daar voor het eerst in publiceren, dat echt wel 'een ding' is. Zij zien dat echt als een publicatie. Het is niet evident om uit te geven, en dat is dan toch een manier om verspreid te geraken en enig bereik te hebben."

An (enthousiast): "Ja, ja, ja, ja!"

De kalender wordt sinds dit jaar door uitgeverij Vrijdag verdeeld. Dat is een grote stap vooruit? 
An: "Vorig jaar deden wij de verspreiding zelf, maar dat was beperkter. De uitgeverij heeft een directe lijn via het Centraal Boekhuis."

-7-

Stijn: "We hadden al een deal met de Standaard boekhandel, maar ik zie nu wel bijna elke boekhandel bestellen."

An: "De sterkte van De Sprekende Ezels is de community die doorheen de jaren gevormd is en die het mee draagt. Mensen die in de kalender staan, zijn daar terecht zeer trots op en delen dat op hun sociale media.

Stijn: "Dat klopt. In het begin, als je het hebt over de oerversie 20 jaar geleden in café de Scene, was die community heel lokaal en daaruit zijn veel goede vrienden ontstaan. Door dat in verschillende steden op te zetten via één website en één Facebookpagina, gaan mensen rond, van podium naar podium. Zo kom je ook weer een deel van die community tegen."

Denk je dat het iets in gang gezet heeft in Vlaanderen of Antwerpen of Europa? 
Stijn: "Het is nooit iets proactief geweest. Je doet dat gewoon en achteraf, moet je vaststellen dat het poëzie op het podium mee op de kaart heeft gezet. De reden waarom wij begonnen zijn is omdat er echt niéts was. In de Muziekdoos was er wel de Muzenval, maar dat was poëzie zoals je het wilt vermijden (hilariteit): een bruin café waar zes mannen van middelbare leeftijd - zoals wij nu ook zijn - voorlazen en luisterden naar elkaars teksten. Er was geen landschap van mogelijke optredens. 
Het is zelfs niet ontstaan vanuit een tegenbeweging, wij wilden gewoon iets doén. Leuven heeft ons gevraagd en dan Brussel en zo is dat beginnen groeien. Nú is er veel, zoals You on Stage, Proza-k, Poëzie in 't Bos, Balonnenvrees enz. Maar het fijne is dat niemand van ons elkaar beschouwt als concurrentie."

Veel van de huidige organisatoren of deelnemers hebben hun allereerste stappen gezet op De Sprekende Ezels, zoals Balonnenvrees of de Poëzieavonden in Mechelen. Zijn er zo ook grote namen opgestaan?

Stijn: "Tom Driessen (winnaar Nederlands kampioenschap poetryslam 2022) zag De Sprekende Ezels en dacht: "Dit wil ik óók gaan doen."

An: "Toch zijn er ook nog wel andere grote namen: Mira, Stoomboot, Selah Sue, Gregory Frateur, Zijn Naam is Johannes, Johan S. Stuer, Charlotte Van den Broeck, Alex Agnew ... 
Het feit dat mensen in een veilige context, op een toffe, relatief kleinschalige plek (cafés) hun werk kunnen uittesten, is écht wel belangrijk. Van daaruit voelen ze dan: 'oké, dat lukt hier', en zetten ze verdere stappen. 
Als springplank en eerste podiumkans is dat echt wel heel belangrijk."

Stijn: "Dat zit ook in ons DNA, omdat je zelf bent begonnen met heel veel schrik, weet je hoe belangrijk die eerste stap is. Er zijn weinig regels. De chaos en een zekere 'alles kan, alles mag' - attitude zijn essentieel, maar het respect voor iemand die iets komt, doen is wel de basisregel waar ik aan houd."

En het mag geen vlekken maken? 
Stijn: "Ja. Maar wel op de ziel van de mensen hé!"

Hoe komt het dat De Sprekende Ezels net op dat moment en op die plaats begonnen is? Had het iets met Antwerpen Boekenstad te maken? 
Stijn: "Antwerpen had Le Tigre Unique en Vital had net iets later Het Salon. De eerste editie van Zuiderzinnen vond plaats en Vital (redelijk legendarische performer uit de stal van de Oranje Houtzagerij, nvdr) had een podium in De Scène. Camille Reynders en ik waren allebei met schrijven bezig en vroegen ons af: 'Wat gaan we nu doén?'. Wel, wanneer het optreden afgelopen was, namen we de micro en gingen we gedichtjes voordragen. Het was buiten het officieel programma. We hebben gewoon gezegd: 'Het podium staat hier nu, we gaan dat doén. We nemen ons materiaal mee en we drinken drie whisky's om het aan te kunnen.' Den Alex (Agnew, nvdr) zat daar en een maand later zouden we dat nog eens doen."

(Afbeelding): An Leenders en Tom Cools © Paul Teerlinck

Waarom poëzie? Waarom niet volleyballen? Of Tinder oprichten? 
Stijn: "Eigenlijk ís De Sprekende Ezels een vorm van Tinder: als je kijkt naar hoeveel koppels daaruit voortgekomen zijn, dan is dat is een succes in vergelijking met Tinder (hilariteit)! Er zijn ook al veel huwelijksaanzoeken gedaan hé."

Maar waarom dat literaire? Waarom die poëzie? 
Stijn: "Omdat wij daar mee bezig waren."

En waarom 'De Sprekende Ezels'? 
Stijn: "Dat komt uit de Bijbel. Dat is een parabel van de brandende braamstruik. God spreekt door de mond van de ezel van Bileam. God sprak door de ezel tot ... euh ... Allez, dat moet ik nu eens opzoeken."

Wat moeten wij nog weten van Creatief Schrijven (die het gesprek gaan verlaten) in verband met poëzie? 
An: "Wij organiseren de poëziewedstrijd naar aanleiding van Maandrang. Deadline voor de inzendingen is 1 januari. Wij bieden trouwens een overzicht van alle schrijfwedstrijden aan op onze website (creatiefschrijven.be)."

Stijn, wat betekent De Sprekende Ezels voor jou persoonlijk? Geeft het je voldoening? Is het een uitlaatklep? Is het van belang geweest voor je professionele carrière? 
Stijn: "In het begin was het echt een uitlaatklep. Wij hadden materiaal liggen, er gebeurde niets mee en we wilden daarmee naar buiten komen. Ik was niet bezig met het circuit van literaire tijdschriften. Ik bewoog me niet in die sferen. Ik was productontwikkelaar en schreef toevallig ook. Op den duur werd dat een heel leuke trip met veel vrienden en toffe avonden, en heeft mij dat inderdaad wel gestimuleerd om gerichter te schrijven, door het feit dat De Sprekende Ezels elke maand plaats vond.

-8-

Het heeft ook geleid tot publicatie. Ook daar ben ik niet achteraan gegaan. Door lang met De Sprekende Ezels bezig te zijn en jaren op te treden in die cafés, dacht ik: 'ik ga dat toch eens doen'. Ik heb toen Poëzie 2004 gewonnen in Gent als beste poëzieperformer Vlaanderen - Nederland dankzij al mijn podiumervaring."

Dat is toch redelijk centraal in jullie concept, die podiumervaring? 
Stijn: "We bieden een podium waar mensen 10 minuten lang dingen kunnen uitproberen. Er wordt in principe niet geselecteerd op kwaliteit. Iedereen die zich inschrijft via de website, krijgt zijn of haar kans om op te treden. 
Doordat het groter wordt, en er meer inschrijvingen zijn, wordt er wel wat gecureerd want je wil dat uw publiek blijft komen. Het is geen wedstrijd, er wordt niet vergeleken. Er wordt gewoon de mogelijkheid geboden om daar te staan en dat eens uit te proberen". Stoomboot heeft dat bijvoorbeeld gedaan: hij ging van zijn zolderkamer naar het podium van De Sprekende Ezels en ineens won hij de Nekka-nacht. Een avond samenstellen met allemaal goede artiesten is niet zo moeilijk, maar het is wel een uitdaging om onbekend talent te programmeren."

De afwisseling tussen poëzie, comedy, muziek ... betekent ook dat je met maximum twee mensen op een podium staat die iets gelijkaardigs doen. Speelt dat ook mee? 
Stijn: "Er staan niet alleen dichters op het programma, dat klopt. Die afwisseling is goed voor het publiek en voor artiesten om andere disciplines te proberen. Ik ben trouwens wel verrast dat steeds meer cross-over vormen wél werken. In het begin was ik heel sceptisch: 'poëzie met wat muziek bij? Maak dan een nummer!'. Maar ik heb heel graag ongelijk. De Sprekende Ezels is bovendien niet alleen laagdrempelig om deel te nemen maar ook voor het publiek is het gratis en bereikbaar in verschillende steden."

Hoe zijn jullie uitgegroeid naar die verschillende steden? 
Stijn: "Op een gegeven moment barstte het uit zijn voegen, mensen stonden tot buiten aan te schuiven. Jef Staes stelde voor om het in de Arenberg te doen, maar voor mij werd de drempel dan te hoog. We moeten kunnen groeien maar tegelijkertijd laagdrempelig blijven. Het mag zijn eigen doel niet voorbijschieten door op een groot podium te gaan staan. Wij zitten nu onder de vleugels van Creatief Schrijven, maar het is nooit een missie geweest om ons als organisatie op de kaart te zetten. Het is heel natuurlijk gegroeid."

"De chaos en een zekere 'alles kan, alles mag' - attitude zijn essentieel, maar het respect voor iemand die iets komt doen, is misschien wel de basisregel waar ik aan houd"

Hoe doen jullie dat dan? Is er een lokaal iemand of gaan jullie actief een nieuwe locatie scouten? 
Stijn: "Het is belangrijk dat de vraag komt van iemand die de context kent en in het milieu zit. Je kan dat niet forceren. Je moet voelen dat er nood aan is. Ik blijf onafhankelijkheid belangrijk vinden, ook financieel. Ik word wel als coördinator vergoed door Creatief Schrijven, maar als dat wegvalt, kunnen de verschillende podia blijven bestaan. Dat is dan mijn probleem, maar De Sprekende Ezels zal blijven bestaan. Er zijn te veel organisaties die van de ene op de andere dag van de kaart geveegd zijn door het stopzetten van subsidies."

Wat waren de meest memorabele optredens voor u? 
Stijn: "Tijdens corona hebben we vanuit de Arenberg live gestreamd. Jan Ducheyne (stalmeester Brussel, nvdr) heeft ook verschillende podcasts gemaakt. De >span class="NormalTextRun SCXW15786371 BCX0"> editie op de nocturne van de Boekenbeurs wel memorabel. Dat was ... redelijk luid (grijnst). Vooral de laatste act, die was héél luid. Er vonden in verschillende andere zalen, die daar behoorlijk ver vandaan lagen, radio-interviews plaats die bijna állemaal kwamen klagen dat we te veel lawaai maakten. Op die manier werden we in feite over heel Vlaanderen gestreamd (lacht redelijk luid).

Interview: Pieter Staes

BIO 
Stijn Vranken is dichter en poëzieperformer toneel- en muziekschrijver. 
In 2014-2015 was hij stadsdichter van Antwerpen. Hij schreef vier dichtbundels: 'Vlees mij!', 'Aaron Holsters; restauratie van een droom', 'Wees gerust, maar niet hier' en 'Fiat Lux'. In zijn transparante poëzie combineert hij taalspel en humor met de eerder gewichtige dingen des levens: de menselijke nietigheid, verval de liefde en de dood. 
Hij is de drijvende kracht achter het collectief De Sprekende Ezels, een experimenteel laag podium voor poëzie, woord, muziek , comedy, hamsterslingeren, ... Alles wat je binnen 10 minuten voor elkaar krijgt op één van de podia in Antwerpen, Brussel, Gent, Hasselt of Mechelen, is welkom. Over mooie vlekken kan onderhandeld worden.

An Leenders studeerde Slavische talen en cultuurmanagement, reisde op de motor door Oost-Europa en Azië en is sinds 2002 bezieler en directeur van Creatief Schrijven vzw, het Vlaamse steunpunt voor schrijfliefhebbers. 'Samen schrijven we ons woord voor woord naar een betere wereld,' is haar motto.

-9-

Met gedichten onthaald

Over poëzie in onthaalklassen voor anderstalige nieuwkomers

'De laatste keer dat ik schreef over 'onthaalklassen voor anderstalige nieuwkomers' (OKAN) was in 2020. In het kader van mijn studies was ik op dat moment een onbeduidende masterproef over dit onderwerp aan het afwerken en - terwijl er in het land een grote pandemiefobie woedde - werd mijn hoofd geteisterd door een nog grotere deadlinefobie. Gelukkig mocht ik toch afstuderen en drie jaar na datum bevind ik me als typische pendelaar op een stilstaande trein ongeveer halverwege tussen Brussel en Gent. Het lijkt me de ideale gelegenheid om dat onderzoek nog eens van onder het stof te halen. 

Waarom vond ik dit thema zo belangrijk? Waarover wou ik eigenlijk schrijven? En hoe zat dat ook alweer met dat OKAN-onderwijs? Terwijl de conducteur in de drie landstalen de treinvertraging aankondigt, keer ik even terug in de tijd.

In de inleiding van die thesis beschreef ik het nog als een 'toenemende migratiestroom', maar eigenlijk kon ik me nauwelijks voorstellen wat die woorden echt betekenden. In 2020 telde het totale immigratiecijfer het dubbele van wat we in de jaren 90 registreerden. In 2022 is het cijfer opnieuw verdubbeld, mede door het einde van de coronacrisis en het begin van de oorlog in Oekraïne. Achter al deze cijfers zitten natuurlijk ook kinderen. Kinderen tussen 5 en 18 jaar die nog leerplichtig zijn, in Vlaanderen geregistreerd worden en de Nederlandse taal moeten leren. Zij komen terecht in het OKAN-onderwijs en worden nadien verder begeleid in hun schoolcarrière. 
Mijn trein staat nog steeds stil en de reizigers worden ongeduldig. In 2023 leven we in een wereld waar we de ene crisis na de andere zien passeren; waar de reportages en getuigenissen alleen maar gruwelijker worden en waar het OKAN-onderwijs meer en meer aan belang wint.

Ik lees verder en realiseer me dat ik eigenlijk wel geluk had. Net voor de lockdown in 2020 mocht ik naar een onthaalklas om gedichten te bespreken. Met veel nieuwsgierigheid en een uiteenlopende verzameling van poëziebundels op zak, ging ik naar de klas van juf Els. De gedichten werden eerst voorgelezen, nadien in groepjes geanalyseerd en besproken om tenslotte nog een tweede keer voorgelezen te worden door iemand uit de klas. Om niet te veel met de deur in huis te vallen, begonnen we met toegankelijke >span class="NormalTextRun SCXW44636694 BCX0">-poëzie (ja, dat is een ding) van de populaire Lars van der Werf die ondertussen meer dan 25.000 volgers heeft.

Over poëzie wordt onder meer gezegd dat ze een actieve en kritische houding vraagt van de lezer. Vrij snel kreeg ik van de klas enkele interpretaties over de gedichten van Lars van der Werf. "Het is romantisch" zei iemand, "het gaat over een oude geliefde" zei een klasgenoot. "Het kan ook over een vriend gaan" zei een derde leerling. 
Maar een gedicht vraagt soms meer dan louter interpretatie. Het durft de lezer te confronteren met zichzelf en de manier waarop men naar de wereld kijkt. "Echte vrienden mogen zien dat het niet altijd goed gaat" zei iemand. Of "het is normaal om niet altijd gelukkig te zijn".

Bij het gedicht van Bart Moeyaert begonnen de leerlingen aandachtiger te kijken naar de taal. Bij de eerste strofe vroeg een groepje zich af wat het verschil juist is tussen de werkwoorden 'stelen' en 'lenen'. Nadat de betekenis werd uitgelegd, volgde een inhoudelijke interpretatie van de strofe: 'hij bedoelt dat hij een beetje van haar liefde steelt'. Op deze interpretatie volgde twee reacties. Een eerste leerling reageerde met: 'ja, maar hij leent het dus hij zal haar liefde ook teruggeven'. Iemand anders verwees naar het volgende vers 'je mist het niet' en voegde toe: 'zij heeft alleszins veel liefde om te geven'.

In hetzelfde gedicht vertaalde een leerling de verzen 'omhelst haast het adres', naar 'ze knuffelt de plaats waar ze wonen'. Een klasgenoot voegde daaraan toe 'ja want waar zij woont, voelt hij zich thuis'.

Toon Tellegen liet de leerlingen niet alleen stilstaan bij de taal, maar toonde ook hoe taalconstructies de boodschap kunnen versterken. Nadat een leerling de herhaling van 'vergeten' en 'ontmoeten' opmerkte, zei iemand: 'hij valt in herhaling omdat hij haar niet kan loslaten'.

-10-

Afhankelijk van het taalniveau van de leerlingen ging het voor de ene al wat makkelijker dan voor de andere, maar op dit punt was ik al aangenaam verrast en heel tevreden met de inbreng van de klas. Ik hoopte dat de tevredenheid wederzijds was. Tot nu toe kwamen vooral gedichten over liefde en vriendschap aan bod. Vlak voor de pauze stelde een leerling dan ook: 'Afghaanse poëzie is mooier want dat gaat over oorlog; over wat er nu gebeurt in de wereld'. Dit bracht me moeiteloos bij het tweede deel van de les.

Het eerste gedicht van Remco Campert getiteld 'In tijden van oorlog' werd klassikaal gecontextualiseerd. We hadden het over de Tweede Wereldoorlog en zelfs even over de literaire beweging van de Vijftigers. Het tweede gedicht 'Notitie' werd dan weer verbonden met de Syrische Burgeroorlog aan de hand van het vers 'door Assads moordenaarstroep'. Na de bespreking concludeert een van de leerlingen dat Campert wil tonen 'hoe slecht oorlog is, zowel in Europa als in Syrië'. Een klasgenoot zei over hetzelfde gedicht 'de dichter wil dat niemand vergeet wat er gebeurd is'. Een derde leerling voegde hieraan toe: 'ja, daarom schrijven mensen dingen neer'.

Na een korte introductie, gingen we naar het laatste gedicht van de les. Opnieuw bekeken we bij 'Geboorte' van Halil Gür zowel de vorm als de inhoud van de tekst. Een groepje had het over het vers 'bij jou aanklop'. Een van de leerlingen verklaarde dat de dichter op een deur klopt. Iemand anders voegde hieraan toe dat de dichter met de deur eigenlijk een grens bedoelt. De eerste leerling besloot hieruit: 'aan de andere kant van de deur ligt Nederland en hij vraagt of ze hem kunnen binnenlaten'. 
Ook het vers 'ik wil geboren worden' was niet onmiddellijk duidelijk. Een leerling beantwoordde de vraag met: 'hij wil opnieuw een baby zijn'. Iemand anders ging niet akkoord: 'hij bedoelt dat hij een nieuw leven wil beginnen in een nieuw land'. Na deze interpretatie, verkondigde een klasgenoot: 'ik wil ook geboren worden hier in België'. 'Chi siamo noi, chi è ciascuno di noi se non una combinatoria d'esperienze, d'informazioni, di letture, d'immaginazioni?' 
['Wie zijn we, wie is elk van ons, als we niet de som zijn van beleving, kennis, belezenheid, verbeelding?'] 
- Italo Cavino, Lezioni americane, p. 90

Stapsgewijs begint de trein opnieuw vooruit te bollen. Het doel van de onthaalklassen gaat duidelijk verder dan taalverwerving en onderwijsbegeleiding. Naast integratie in het regulier onderwijs is ook integratie in de bredere samenleving een belangrijk facet. Hopelijk lukt het om tussen de grammaticalessen door ook voldoende rekening te houden met het mentale welzijn van deze leerlingen en met de impact van de nieuwe omgeving op hun dagelijks leven. Misschien hebben sommige onder hen recent een trauma opgelopen? Of hebben enkelen last van die befaamde cultuurshock? 
Als OKAN-leerkracht heb je weinig tijd, weinig materiaal en veel uitdagingen. De klassen zijn zeer divers en iedereen heeft een eigen verhaal. Volop in hun ontwikkelingsproces naar de volwassenheid, gaan zij op zoek naar een nieuwe identiteit. 
Is er dan nog plaats voor poëzie? Nu ik de commentaren van de OKAN-leerlingen opnieuw lees, hoop ik alleszins van wel.

Mariam Gibril

BIO 
Mariam Gibril studeerde Taal- en Letterkunde (Latijn – Italiaans) aan de UGent en behaalde er een master in de Vergelijkende Moderne Letterkunde. Tijdens haar studies deed ze stage bij het August Vermeylenfonds. Ondertussen werkt ze als Attaché bij de FOD Buitenlandse Zaken.

Lars van der Werf (@larsvdwerf) 
Laat soms maar 
zien dat het niet 
gaat zoals het 
moet, dan zeg ik 
wel op mijn beurt 
'het komt allemaal 
wel goed'.

Bart Moeyaert - Zo heel jij mij in: gedichten voor gelukkige mensen (2008) 
Ik steel van je, 
niet veel van je, 
of zal ik zeggen dat ik leen. 
Je mist het niet. 
Jij plukt de dag 
daar waar jij ligt. 
Je wijst de weg 
met kruim. 
Je maakt het huis 
blij bij de deur, 
omhelst haast 
het adres. 
Jij spreekt de taal 
die ik versta, 
hoort de seizoenen 
in mijn stem, 
Aan mijn adem 
wat ik denk. 
Jij kent de kunst 
van nu en hier. 
Vandaar dat ik je 
leen, nee spaar, 
of beter nog: bewaar

Toon Tellegen - Straffeloos in: beroemde scherven (1982) 
Ik zal je vergeten en weer ontmoeten. 
Ik zal je vergeten, ontmoeten en weer vergeten. 
Ik zal je weer ontmoeten.

Ik zal je vergeten en weer vergeten en weer vergeten. 
Ik zal wandelen door dozijnen parken, 
lichtgroene, violette en roze parken, 
onopvallend, 
in de regen.

's Avonds zal ik je weer vergeten.

De treden zullen niet meer weten wie je bent. 
Maar zij zullen kraken. 
En de voordeur zal weer aarzelen

Remco Campert - In tijden van oorlog in: open ogen (2017) 
Ik leefde in tijden van oorlog 
soms was ik bang, maar vaker 
vrolijk en onbezonnen

verliefd op het meisje 
in een andere klas 
op de speelplaats keek ze me aan 
onze ogen verzonken in elkaar 
ja, het was toen oorlog

Remco Campert - Notitie in: open ogen (2018) 
Ik zag een jongetje zitten 
verwezen op een stoeltje 
bedekt met bloed 
en asgrauw puinstof 
onder een huis weggehaald 
met bommen bestookt 
door Assads moordenaarstroep

dit gedicht helpt hem niet 
maar het is genoteerd

Halil Gür – Geboorte in: gevecht met spiegels (1998) 
als mijn lot mij meesleept 
en ik op een ongelegen moment 
bij jou aanklop 
is dat dan mijn schuld? 
doe de deur open 
de natuur is gul 
wees jij nu ook eens gastvrij 
doe de deur open 
ik wil geboren worden 
ik ben er klaar voor

-11-

Gedicht

Want dat ik niets

Want dat ik niets weet 
Want dat ik niets kan 
Want dat ik niets gezegd 
Want dat ik niets gedaan

Dus slaag die 
Zoete stilte in mij aan

Dat ik 
Wat ik 
Hoe ik 
Mag ik

Dat enkel nu 
Dat enkel hier

Dat niemand nu 
En niemand hier

Want dat ik niets 
En dat ik nooit 
En dat ik liever nog 
En morgenochtend 
Koud alleen en 
Mijn gebeden 
Niet verhoord

En dat dit alles 
Zonde echte 
Zonde is 
Van al het liefs

Dat nooit gezegd 
Dat nooit begaan 
Dat moest en daarom 
Is verzuurd

Dat wij uit 
Medelijden met 
Onszelf 
Vermeden 
En elkaar 
Doorstaan

Want dat ik niets weet 
Want dat ik niets kan 
Want dat ik niets gezegd 
Want dat ik niets gedaan

Want dat ik niets 
Te lang niet meer begaan

Dus slaag die 
Zoete stilte

Slaag mij aan

Pieter Staes

-12-

EXC. VOOR AVF-LEDEN! 20 % KORTING OP DEZE BOEKEN. 
www.epo.be/nl/12-boekenportaal 
Gebruik de kortingscode dng202304 in je winkelmandje.

Boeken

Het spleen van Parijs 

Charles Baudelaire 
€ 35,00

De bundel Het spleen van Parijs bevat 50 prozagedichten van Charles Baudelaire [1821-1867]. 
Het spleen van Parijs verschijnt op 9 april 2021 ter gelegenheid van de 200ste geboortedag van de dichter van 'Les Fleurs du mal', in een geheel herziene vertaling van Jacob Groot, die ook het nawoord schreef. De Tsjechische kunstenaar Miro Svolik creëerde speciaal voor deze nieuwe editie twintig illustraties. 
Jacob Groot is dichter, schrijver, essayist en vertaler. In 2012 ontving hij de A. Roland Hoestprijs voor Poëzie.

Vrijetijdsgedichten

Lamia Makaddam 
€ 17,95

Dit is geen goede poëzie, maar het is het beste wat ik kan schrijven. Misschien is het jullie opgevallen dat de zinnen kort zijn en de structuur gefragmenteerd. Dat komt doordat ik alleen op vrije momenten schrijf. En met vrije momenten bedoel ik de schaarse minuten en uren die ik op het toilet en in bad doorbreng, of als ik eet, loop en slaap. Kan iemand die slaapt eigenlijk wel schrijven? Uit het Arabisch vertaald door Djûke Poppinga.

Lamia Makaddam (1971) kwam op twintigjarige leeftijd naar Nederland. In haar geboorteland Tunesië studeerde ze Arabische taal en letterkunde. Naast dichter is ze vertaler en journalist. 'Vrijetijdsgedichten' is haar tweede bundel die naar het Nederlands is vertaald.

Loopgravenonderbreking

Sarah Wagemans 
€ 15,00

Vroeger bezette Sarah Wagemans al eens pleinen, tegenwoordig bezet ze gedachten. Loopgravenonderbreking is dan wel haar debuut, schrijven doet ze al veel langer. Omdat ze het niet laten kan. En omdat ze 'denkt dat ze iets te zeggen heeft'. Dat laatste is wel erg bescheiden. 
Toen Rachida Lamrabet op de sofa van Wim Helsen in Winteruur zat, zei ze over Sarahs toen nog ongepubliceerde gedichten: 'Ik wil ze meenemen. In mijn leven. Sarah Wagemans heeft een manier om met taal en emoties om te gaan die me heel erg aanspreekt.' Poëzie over het leven gelijk het is.

Zonder het licht te breken

Amina Belôrf 
€ 15,00

Ik heb iets om uit te dragen, vader. Ik heb iets om je mee uit te dragen. Ik schrijf ook jouw verhaal. 
Midden jaren 1960 kwam Mohamed Belôrf als gastarbeider naar België. Een halve eeuw later publiceert dochter Amina haar eerste bundel. Tedere, breekbare poëzie over generatietranen, de paracommando's in Antwerpen en een nummer zijn in een dossier op een bureau in een praktijk van een dokter in een ziekenhuis in een wijk in een straat. Maar ook over stilte als een deken, wuivende windmolens en de zucht naar vleugels.

De barre tocht van Orpheus Argonauten in de late oudheid

Piet Gerbrandy 
€ 16,90

Orpheus, de archetypische zanger en dichter, heeft altijd tot de verbeelding gesproken. 
In de vijfde eeuw van onze jaartelling schreef een anonieme dichter in wonderlijk Grieks een gedicht waarin Orpheus zelf over zijn avonturen vertelt, met uiteraard veel aandacht voor zijn eigen muzikale en magische gaven. Het gedicht eindigt met een uitvoerige beschrijving van de terugtocht, die de Argonauten via Oekraïne, de Oostzee en Ierland weer naar Griekenland brengt. Suggereert de dichter dat poëzie toegang biedt tot domeinen die de menselijke ervaring overstijgen?

-13- 

Flagey piano days

07 - 11.02.24

uw jaarlijkse piano-festival onder leiding van Anna Vinnitskaya, winnares van de Koningin Elisabethwedstrijd 2007

07.02: Daniil Trifonov & Gautier Capuçon

08.02: Anna Vinnitskaya & Orchestre Philharmonique Royal de Liège 
Levi Schechtmann

09.02: Jussen Brothers, Yaron Herman, Spartak Margaryan, José Gallardo

10.02: Anna Vinnitskaya & Ensemble Appassionato, Stefano Bollani, Lukas Sternath, Zubin Kanga

11.02: Anna Vinnitskaya, Severin von Eckardstein, Cédric Tiberghien, Evgeni Koroliov, Compagnie Artichoke

meer info op flagey.be

De Bijloke Muziekcentrum

Gebouwd in 1251 als hospitaal 
Heropend in 1988 als concertzaal 
Verrezen in 2020 als akoestische mijlpaal 
Seizoen 23 | 24 beleef je in Muziekcentrum De Bijloke

Laat je verwonderen door De Bijloke 
Ontdek de vele concerten van seizoen 23 | 24 op bijloke.be

Ledenvoordelen Vermeylenfonds 
20 % korting op een selectie van concerten. 
Info & tickets via vermeylenfonds.be

-14 en 15 -

(Afbeeldingen): Lucienne Stassaert

Lucienne Stassaert

"Ik kan niet anders dan creëren"

Vlaamse dichteres, (toneel)schrijfster, beeldend kunstenares en pianiste (Antwerpen, 1936).

Nadat haar eerste teksten waren verschenen in het tijdschrift Nul (1961-1965) vond zij aansluiting bij de neo-experimentelen of de Zestigers, die zich hoofdzakelijk groepeerden rond het tijdschrift Labris (vanaf 1962), meer bepaald bij de zgn. subjectieve richting, waarvan de vertegenwoordigers (o.a. Marcel van Maele) zich beriepen op het klimaat van de Franse 'poésie maudite' (Jarry, Lautréamont, Artaud) en de beatcultuur (Kerouac). (uit gedichten.nl) 
In december 2023 komt een dubbele dichtbundel 'Op de Valreep' en 'De andere Kant van de tijd', bij uitgeverij P.

EXPO schilderijen Lucienne Stassaert en beelden van haar dochter Anouk in Gallery Artmut.

Vernissage: 20 januari 2024, van 13 tot 18u. Lucienne leest voor uit haar nieuwste bundel, om 14u en om 16u. 
De tentoonstelling is vrij te bezoeken van 20/01 tot 11/02 elke zaterdag en zondag van 13 tot 18u, enkel zondag 28 januari van 13 tot 16u. 
Op zondag 28 januari: performance van Peter Holvoet Hanssen om 16u30. 
Toegang is gratis. Inschrijven via mail info@ artmut.be 
Locatie: Gallery Artmut, Pareipoelstraat 3, 2800 Mechelen.

Het licht op het einde van de dag 
houdt allerlei modulaties in:

visuele nachtmuziek waardoorheen 
vogels zich vliegensvlug 
op takken nestelen, zo kaal als blote armen.

Soms geven spierwitte wolken 
een akkoord aan als een sein 
dat de dag nog niet is gedoofd 
en de tijd even op adem komt.

Een zwarte duif, nooit eerder gezien, 
sluit, met een wandeling op mijn terras, 
het onhoorbare concert af.

Lucienne Stassaert

-16-

Goed nieuws

In deze rubriek leggen we nadruk op het positieve in onze kleine en grote wereld.

We brengen enkel goed nieuws met veel zwarte en witte humor, cadeautjes, weggeefacties, twitteroptimisten, facebookclowns en nog veel meer ... Heeft u ook heugelijk nieuws te melden, mail dan naar sarah@vermeylenfonds.be want "Optimism is a moral duty!"

Let's walk together! Refugeewalk 2023 

Wandelen, geld inzamelen en je inzetten voor mensen op de vlucht: dat is de Refugee Walk! 
Ons team (Fabjen, Frederik, Caroline, Tom en Yasmina) nam deel en stapte die dag 40 km waarbij ze 1.065-euro inzamelden! 
Zo steunen we projecten van Vluchtelingenwerk en beleefden we een geweldige, dag vol solidariteit. Bedankt voor jullie steun!

CSC 9185

Een nieuwe afdeling erbij! CSC 9185 = Culturele Socialistische Centrale+ postnummer van Wachtebeke) 
CSC Wachtebeke bestaat sinds 1983, maar komt nu onder de vleugels van het Vermeylenfonds. Ze organiseren talrijke activiteiten zoals kunst- en hobbytentoonstelling voor lokale kunstenaars en geven beginnende kunstenaars de kans om hun werk aan familie, buren en dorpsgenoten voor te stellen. 
Ze zijn ook specialist in het organiseren van dag- en meerdaagse reizen o.a. naar Athene, Sint-Petersburg, Boedapest, Gdansk, Madrid, Rome, enz. Ook daguitstappen en citytrips komen aan bod. 
De afdeling Wachtebeke, met als voorzitter André Chalmet, staat steeds open voor nieuwe accenten en invalshoeken. 
Info: andre.chalmet@gmail.com

-17-

Fatima

Mijn naam is Fatima, en ik ben momenteel een enthousiaste stagiaire die de opleiding Sociaal Werk volgt aan de HoGent. Wat me zo aanspreekt aan het Vermeylenfonds is de rijke variëteit aan boeiende projecten waar ze zich mee bezighouden. Als student met een passie voor creativiteit en diversiteit, ben ik absoluut geen fan van eentonig werk. Ik ben ervan overtuigd dat de dynamiek en de uitdagingen die het Vermeylenfonds biedt, perfect bij mijn creatieve persoonlijkheid passen.

(cartoon): (2 vogels maken hun nest in een luidspreker)

"Wat hebben we geluk dat we eindelijk zo'n rustige plek voor ons nest hebben gevonden, weg van al dat stadslawaai ..."

(Afbeelding): De Sprekende Ezels - Scheurkalender 2024

Wij schenken 5 scheurkalenders weg!! Zie pagina 8. Mail snel naar info@vermeylenfonds.be. De eerste 5 krijgen de kalender in de bus!

-18-

Agenda en verslag

Vermeylenfonds Mol

6/1/2024 
Feestelijke opening tentoonstelling "Mark Mertens tekent Mol'

Mark Mertens, straatkunstenaar, filosoof én lid van het Vermeylenfonds, kreeg van het Vermeylenfonds Mol de eretitel 'Stadstekenaar' toegewezen. Al jaren tekent en schildert Mark immers straten en pleinen, huizen en hoekjes. Een hedendaags tijdsbeeld, vereeuwigd op papier en doek. Nu voor het eerst samengebracht in de tentoonstellingszaal van cc 'Getouw. Expo loopt tot 21.01.24. Locatie: Cultuurcentrum Mol Expozaal CC' t Getouw Mol. 
Organisatie: Vermeylenfonds Mol i.s.m. Cultuurcentrum Mol. 
Gratis toegang.

VF Oostende

15/01/2024 19u30 
Workshop Klassieke gincoctails

Gincocktails zijn aan een heuse revival bezig, zowel in gespecialiseerde bars als bij 'home bartenders'. Kurt van Bottles on Board - Kurt's Boutique demonstreert telkens de bereiding van een klassieke gincocktail. Daarna gaan we zelf aan de slag en maken we die na in klein formaat. Kurt vertelt over het ontstaan en de historische evolutie, de (g) ingrediënten en de bereidingswijze. 
Prijs per persoon: 32 euro (max.20 p.) Inschrijven: ten laatste 8 januari op oostende@vermeylenfonds.be en vooraf betalen. 
Locatie: VLC De Geuzetorre. 
Organisatie: VF Oostende Info: oostende@vermeylenfonds.be

VF Oostende

18/02/2024 10.30 u - 18u 
Congo aan zee; West-Vlaams Wereldburgerfestival

Opgroeien in kleur: Opvoeden zonder vooroordelen van Judy Mesman. Autofictie van Tuly Salumu en Leslie Hodge. 
Congo Echoes door Junior Akwety & Sefora Sam onder begeleiding van Jeroen Malaise. Interview door André Baert met Lucas Cathérine over Kunst met de K van Kongo. Debat, muziek en spoken word. 
Inkom: 10 euro - maaltijd 15 euro extra Locatie: KAAP Oostende, zeedijk, Koning Boudewijnpromenade 10. 
Organisatie: VF Oostende

VF Oudenaarde

21/02/2024 20u

Prof Em. Johan Mertens met 'Het patriarchaat op de schop - een evolutionair perspectief ' Locatie: VC Liedts, Parkstraat 2, 9700 Oudenaarde. Organisatie: VF Oudenaarde

VF Evergem

24/02/2024 
Bezoek Kasteel Wippelgem

Geleid bezoek aan het Kasteel van Wippelgem. Nadien mogelijkheid tot spaghetti-lunch (inschrijven verplicht). 
Bezoek kasteel: 3,00€ Lunch: 14,00€ 
Samenkomst kasteel om 10 uur. 
Info- >span class="EOP SCXW12606038 BCX0" data-ccp-props="{"201341983":0,"335559738":0,"335559739":160,"335559740":276}">

VF Oudenaarde

27/02/2024 19u30

Lezing door Johan Decroos: Mythes, Maskers en Moraal - een mogelijk Bob Dylanverhaal. Johan Decroos gaat ervan uit dat over Dylan niets met zekerheid kan gezegd worden. Dus kiest hij ervoor om enkele personages uit het oeuvre van Dylan onder de loep te nemen; Woody Guthrie, Lenny Bruce, John Lennon, Sara Lownds en Rubin Carter ... Helden, outlaws en muzes. Waarom en hoe bezingt Dylan hen? Het zijn mensen, ze dragen maskers en zo worden ze mythe, zoals Dylan zelf. 
Locatie: De Mozaïek, Tussenmuren 17 - 9700 Oudenaarde. 
Organisatie: VF Oudenaarde

9/3/2024 Vrijspraak

Wat bedoelen we met 'geestelijk welzijn'? Wanneer is sprake van geestelijk welzijn en wanneer niet? Wat draagt hiertoe bij en welke kennis en voorzieningen hebben we nodig? Welke rol speelt onze biologie, onze levensbeschouwing, onze gemeenschap, de politiek ...? 
Kom op 9 maart naar het Zuiderpershuis voor boeiende gesprekken, ideeën, debat en nog zoveel meer. Met Ann Ceurvels, Paul Verhaeghe, Xavier Teveirne, Ulrike Dausel, Frieda Matthijs, Stijn Van Heule, Michiel van Elk en Koen de Bouw. Presentatie: Kurt Van Eeghem. Geniet ook opnieuw van de live poëzie van Proza-K en lekkere hapjes en drankjes. 
Info en inschrijvingen: hallo@vrij-spraak. be/www.vrij-spraak.be

VF Evergem

25/03/2024 
Rondleiding met gids in de brouwerij Van Steenbergen te Ertvelde.

Mogelijkheid om aansluitend de lunch te gebruiken in de Ertveldse "HOPSPOT"! Info: Gilbert Roegiest: gilbert.roegiest1@ telenet.be 
Organisatie: VF Evergem

VF Oudenaarde

23/4/2024 19u30 
Lezing door Dirk Verhofstadt over zijn boek Dagboek 1933. Het gevaar van extreemrechts

Na "De sluipende staatsgreep" door Paul Bekaert, zal ook Dirk Verhofstadt ons waarschuwen. Al herhaalt de geschiedenis zich niet op identieke wijze, toch zullen vele gelijkenissen aangetoond worden tussen toen en nu. 
Dirk Verhofstadt was professor media en ethiek aan de UGent, hij is actief bij de onafhankelijke liberale denktank Liberales Locatie: De Mozaïek, Tussenmuren 17 - 9700 Oudenaarde 
Organisatie: VF Oudenaarde

VF Eeklo

Cultuurrondreis in Albanië 
Actieve cultuurrondreis in Albanië van woensdag 12 juni tot vrijdag 21 juni 2024

Op initiatief van de Vermeylenfondsafdeling Eeklo wordt er opnieuw een reis georganiseerd naar Albanië. De reis doorkruist het hele land met een korte uitstap naar Kosovo. Er zijn ook ontmoetingen voorzien met de plaatselijke bevolking. De touroperator is Liria Travel van Gent, geleid door Alketa en Arben Molla, Vlamingen met Albanese roots. Op de rondreis laten zij hun Albanië zien: adembenemende berglandschappen, een azuurblauwe zee, culturele schatten, ultieme gastvrijheid en culinaire topmomenten. 
Info en programma: Johan Notte – 0476 50 93 83 – johan.notte@telenet. be die samen met voorzitter Eglantina Bodurri, tina.bodurri@telenet.be de reisleiding op zich neemt.

-19-

(Afbeelding): affiche

Vrij-spraak

Geestelijk welzijn

Sprekers: Ann Ceurvels & Stijn Van Heule, Frieda Matthijs & Michiel Van Elk, Paul Verhaeghe & Ulrike Dausel, Xavier Taveirne & Koen de Bouw, Poetry Harvesting door Proza-k, Gastheer Kurt Van Eeghem

-20-

Verslag

(Afbeeldingen): 
Rode Kruis Opvangcentrum Eeklo, Vermeylenfonds Meetjesland en muziekclub N9 organiseerden op 3 november een nieuwe Volkskeuken. Het eten werd bereid door vrijwilligers van het opvangcentrum. Ze leren je graag gerechten uit hun thuisland kennen. Een boeiende en gezellige avond met lekkere Syrische gerechten en een optreden vol opzwepende muziek. 
Dank aan Geert en Eglantina voor de voortreffelijke organisatie i.s.m. de N9. 
Foto's: Jean Pierre Drubbels

West-Vlaams Kampioenschap Poetry Slam

Sinds 2016 organiseert jeugdcentrum De Stroate het West-Vlaams Kampioenschap Poetry Slam. Poetry Slam is voor De Stroate de wedstrijdvorm bij uitstek die het toelaat om verschillende vormen van woordkunst naast elkaar te plaatsen en op één of andere manier te ijken. 
Dichters, acteurs, rappers, comedians, prozaïsten en alle vormen van verhalenvertellers vinden er hun ding.

(Afbeelding): © Ayen Monserez

AVF-Evergem gaat ondergronds!

Met een 25-tal enthousiastelingen uit Evergem trokken we naar Brussel voor een bezoek aan het riolenmuseum. Een gedreven en ervaren gids bracht ons alles bij over de geschiedenis en de noodzakelijkheid van deze bouwwerken en het weinig benijdenswaardige maar belangrijke beroep van rioolwerker. In het riolenmuseum was er ook een tentoonstelling over de bewoners van de riolen, de ratten. Onderweg werden we gastvrij ontvangen in een Vietnamese Pagode waar we een woordje uitleg kregen van een vriendelijk en kleurrijk lid van de Vietnamese gemeenschap in onze hoofdstad. 
Vervolgens nam Dirk, onze gids, ons mee naar hartje Brussel, de Grote Markt en de Kunstberg. Onze Evergemse VF-secretaris Gilbert had alles tot in de puntjes voorbereid.

-21-

'Niet alles maar veel begint bij luisteren: Een verslag uit de Denderstreek.' - Dominique Willaert, Yasmina Besseghir (foto's)

Alweer een bomvolle en warme zaal voor een ongewone boekvoorstelling in Ninove en Geraardsbergen van 'Niet alles maar veel begint bij luisteren: Een verslag uit de Denderstreek.' 
In 2022 trok auteur Dominique Willaert gedurende vier maanden met een luisterend oor door de Denderstreek. Hij wandelde door de straten en wijken om te ontdekken wat er bij de mensen leeft. Verhalen kwamen naar boven over de impact van de snelle en ingrijpende veranderingen op de inwoners van de Denderstreek. 
Het boek 'Niet alles maar veel begint bij luisteren' bundelt de verhalen van de mensen waarmee de auteur sprak en waarmee hij in het najaar van '23 op tournee gaat. 
Foto's: Diederik De Mezel 
(Afbeeldingen)

De Markante Tongenaar

De Markante Tongenaar is een onderscheiding voor een persoon of een vereniging in Tongeren die op cultureel, sociaal of wetenschappelijk vlak zijn steentje heeft bijgedragen aan de maatschappij. Sinds 2003 huldigt het Vermeylenfonds onder de auspiciën van de stad Tongeren, een Tongenaar als Markante Tongenaar. 
Dit jaar bracht men een hommage aan Barones Michèle Coninsx. Het harmonieorkest De Volksgalm zorgde voor de muzikale omlijsting. 
Foto's: Lisette Lenaers

-22-

Hannah Arendt

De prachtige Miry concertzaalzaal in Gent was helemaal volzet voor het colloquium rond het werk van Hannah Arendt met o.a. Hans Achterhuis, Dirk De Schutter, Ludo Abicht, Ruddy Doom, Brigitte Herremans, Nozizwe Dube, Remi Peeters, Alicja Gescinscka, Jolien Paeleman en Pierre Lefranc. Mooi gemodereerd door Raf Njotea. 
Een groot succes en voor herhaling vatbaar. 
Foto's © Paul Teerlinck.

-23-

Column - Anita

Dit is (g)een tijd voor poëzie

Wat volgt is een vrije vertaling van het in 2014 'spoken word' lied/gedicht 'If my words' van de Canadees Palestijnse woordkunstenares Rafeef Ziadah. 
Rafeef Ziadah is dichter en mensenrechtenactivist. Zij woont momenteel in Londen. Ze werd geboren in Libanon waar haar grootouders terechtkwamen toen ze in 1948 verdreven werden uit Palestina. Haar werk is te beluisteren op Youtube.

Als mijn woorden dit kunnen stoppen 
Als ze een bom, een drone of één enkele kogel 
in de weg kunnen staan 
Ik zou ze neerleggen aan de voeten van elk kind in Gaza

Terwijl wij onze doden tellen 
Vragen ze mij om balans in mijn woorden 
Om evenwicht in wat ik zeg 
Wel, hij balanceerde zijn zoon op zijn knieën en zong 
Nu is hij zijn benen kwijt én zijn zoon

Hoe kan ik jullie stilte niet verstoren 
Met het geluid van tanks in mijn oren 
Van bommen die buurten in rook doen opgaan? 
Hoe balanceer ik tussen David & Goliath? 
Zeg het mij.

Als mijn woorden dit kunnen stoppen 
zou ik je uit volle borst toeschreeuwen 
Laat ze stoppen, laat ze stoppen 
Alsjeblieft, laat iemand ze stoppen!

Het waren spelende kinderen op het strand. 
Is dat verboden? 
Waar is die 'veilige plek' onder jouw hemel van ijzer? 
Laten we duidelijk zijn, zij zijn geen 'colleteral damage' 
Waag het niet hen zo te noemen

Laten we duidelijk zijn, woordvoerder, generaal, 
Je gepolijste woorden haken in mijn huid als granaatscherven. 
Maar we staan hier nog 
We houden stand

Evacueren Bombarderen

Hij drukte haar hoofdje tegen zijn borst 
Ze leeft, ze leeft, ik zweer het, ze leeft nog 
Ze moesten haar kleine lijfje uit zijn handen wrikken 
Welke woorden kunnen zijn pijn wegnemen?

Uit de lucht regent overal zwaar metaal 
Dit is geen tijd voor poëzie

In deze duisternis zou ik mijn woorden 
Willen transformeren in licht 
In rust. In stilte.

Laat dan Gaza spreken, laat Rafah spreken, laat Jenin spreken 
Laat Jeruzalem spreken, laat Shatila spreken

Maar we staan hier nog 
We houden stand

Als mijn woorden maar in de weg konden staan 
van een bom, een drone of één enkele kogel 
Ik zou ze aan de voeten van elk kind in Gaza leggen 
Ik zou ze eindeloos - als een gebed - scanderen 
Tot alle taal breekt

Woorden kunnen dit niet tegenhouden 
Maar maak je geen zorgen 
We houden stand 
We houden stand 
We houden stand

-24-

(Afbeelding): © Paul Teerlinck 

BV - Tom Balthazar

Jurist - Bestuurder-directeur AZ Jan palfijn Gent

Sinds 1 december 2022 is Tom Balthazar bestuurder-directeur van het Gentse ziekenhuis Jan Palfijn en dit na een politieke carrière van bijna 20 jaar. Verrassend is dat eigenlijk niet want naast zijn politiek engagement was Tom Balthazar ook nog deeltijds hoofddocent aan de universiteit van Gent waar hij ondermeer het vak ziekenhuiswetgeving doceerde. Ook nu nog geeft hij enkele uren les.

Tom Balthazar: "Gezondheidszorg heeft mij eigenlijk altijd al geïnteresseerd. Ik heb er trouwens lang aan gedacht om geneeskunde te studeren. Maar ik heb uiteindelijk gekozen om jurist te worden gespecialiseerd in gezondheidsrecht. Het is een boeiende sector waarbij je technische juridische kennis ten dienste kan stellen van deze belangrijke maatschappelijke sector. En het gaat niet uitsluitend over puur technisch recht. Ook over een aantal belangrijke ethische kwesties zoals de klassiekers abortus en euthanasie en heel boeiende materies zoals beroepsgeheim, privacy, verdeling van de schaarse middelen."

U ben nu bestuurder directeur van het Jan Palfijn ziekenhuis. Hoe wilt u dit ziekenhuis positioneren binnen het geheel van het Gentse ziekenhuisnetwerk? Ziet u een specifieke rol voor dit ziekenhuis? 
"We waren vroeger een OCMW-ziekenhuis maar na de fusie met '>span class="NormalTextRun SCXW195993874 BCX0"> Moderne' zijn we nu een autonome verzorgingsinstelling, niet enkel voor de inwoners van Gent maar ook voor de bredere regio. We beschikken over een mooi gerenoveerd gebouw dat goed bereikbaar is. Onze missie is om betaalbare en toegankelijke gezondheidszorg aan te bieden van hoge kwaliteit. Het AZ Jan Palfijn ziekenhuis is één van de vier grote ziekenhuizen in Gent (AZ Sint-Lucas, AZ Maria Middelares en het Universitair Ziekenhuis).

Ik denk dat we moeten evolueren naar meer samenwerking. Nu zijn we nog te veel concurrenten waarbij elk ziekenhuis een heel brede waaier van disciplines wil aanbieden. Dat is niet meer houdbaar en niet enkel voor de kwaliteit en het zuinig omgaan met overheidsmiddelen. Vooral de personeelsschaarste in de gezondheidszorg zal ons verplichten om meer samen te werken. We zijn nu al wat intenser gaan samenwerken met het UZ en Sint-Lucas om uiteindelijk te komen tot een globale integratie. Dat zal niet gemakkelijk zijn want het gaat over veel centen niet alleen voor de instellingen maar ook voor de mensen die er werken en de betrokken artsen."

U was een gedreven schepen van klimaat, u bent nu uit de politiek gestapt. Het engagement dat u had als politicus rond klimaat, zet u dat nu verder in uw persoonlijk leven? 
"Waarschijnlijk te weinig. Maar het blijft een problematiek die me boeit en waar ik me zorgen over maak. In het ziekenhuis begin ik meer dan gebruikelijk vragen te stellen rond duurzaamheid en hoe we stappen vooruit kunnen zetten. Persoonlijk ben ik weliswaar geen modelburger wat de beperking van de voetafdruk betreft. Ik neem wel hoofdzakelijk het openbaar vervoer of de fiets, thuis eten we veel minder vlees, maar het is niet zo dat we nooit meer het vliegtuig nemen."

Uw broer Nic is één van de initiatiefnemers van de zgn klimaatzaak. Bent u daarbij ook betrokken als bv juridisch raadgever? 
"Ik stond aanvankelijk vrij sceptisch tegenover dit initiatief omdat ik vond dat het niet aan rechters is om het beleid te bepalen. De actie is echter genuanceerder. Men vraagt niet aan de rechter om het beleid in te vullen. Wel dat het beleid verplicht wordt om rekening te houden met de impact van de beleidskeuzes, niet enkel op de huidige maar ook op de toekomstige generaties, en verplicht wordt om internationale verdragen en wetenschappelijke evidenties te respecteren.

In België komt men de internationale klimaatbeloftes niet na wat globaal voor gevolg heeft dat de beperking tot 1,5°C opwarming niet zal gehaald worden. Hierdoor dreigt men in een scenario terecht te komen waarbij geen adaptatie meer mogelijk is. Op dit moment moeten er immers twee strategieën gevolgd worden: mitigatie (minder CO2 uitstoten) en adaptatie of ons aanpassen aan de onvermijdelijke gevolgen van de klimaatopwarming. Op een gegeven moment dreigen die zo ernstig te worden dat men niet voldoende adaptatiemaatregelen meer kan nemen. Dat kan leiden tot desastreuze gevolgen voor de economie, de voedselzekerheid, woonmogelijkheden en zelfs de volksgezondheid. Het is dus niet alleen een morele plicht maar ook uit eigenbelang. De studie van de Britse econoom Howard Stern Sturm toonde reeds in 2006 duidelijk aan dat hoe langer men wacht met de noodzakelijk transitie hoe groter en ingrijpender de kosten zullen zijn."

De klimaatopwarming is een mondiaal probleem. De lidstaten van Europa worden sterk aangemoedigd om maatregelen te nemen tegen de klimaatopwarming. Heeft dat wel zin als de grote vervuilers zoals de Verenigde Staten, China en Indië dat niet doen? 
"West-Europa behoort ook tot de grote vervuilers, zeker als je dat historisch bekijkt. De grote koolstofuitstoting is in feite al gestart in de 19de eeuw maar had in Europa vooral plaats in de jaren 1950. We hebben dus een historische verantwoordelijkheid daarin en het reduceren waar ook ter wereld maakt altijd een verschil. Bovendien zijn de gevolgen ook al in Europa te merken. Er is natuurlijk veel lobbywerk van sommige multinationale ondernemingen om de noodzakelijke maatregelen af te remmen maar er zijn er ook die de noodzaak wel inzien.

-25-

Toen in het Verenigd Koninkrijk eerste minister Rishi Sunak van de huidige conservatieve regering een aantal aangekondigde maatregelen wilde terugschroeven werd hij teruggefloten door een deel van de industrie: "We waren op weg om ons aan te passen, investeringsplannen te maken en het slechtste wat ons kan overkomen is een flip-flop beleid op dat gebied".

Er zullen dus reële en aangehouden investeringen nodig zijn, voor een deel zal het ook wel wat gedragswijzigingen veronderstellen zoals minder vliegen, minder vlees eten, kleiner wonen ... wat heus niet betekent dat we naar het stenen tijdperk moeten teruggaan. 
Probleem blijft natuurlijk het gebrek aan moed van de beleidsmakers. Het drama van de internationale politiek is dat een aantal zaken meer aandacht vragen zoals Oekraïne, het Midden-Oosten, de globale immigratiecrisis en dat is blijkbaar belangrijker dan het klimaat."

Onlangs was er een referendum bij de bewoners van Gent rond het betaalbaar wonen, een problematiek waar u ook mee te maken had toen u schepen was van de stad. Heeft u deelgenomen aan het referendum? 
"Ja, eigenlijk onder invloed van mijn vrouw en mijn oudste dochter aan wie ik het moeilijk rationeel kon uitleggen dat ik niet zou gaan stemmen. Er waren twee stellingen waarop men met ja of neen kon antwoorden. Ik was en ben het niet eens met de eerste stelling over het verbod van privatisering van gemeentelijk publiek vastgoed. Ik zie niet in waarom er nooit enig onroerend goed van de stad of het OCMW zou mogen verkocht worden. Sommige van die goederen zijn nu eenmaal volstrekt ongeschikt om te bewonen. Dat zijn pakhuizen, magazijnen, panden die niet geschikt kunnen gemaakt worden om in te wonen. Waarom zouden die dan niet mogen verkocht worden als je de opbrengst verstandig gebruikt?

Het onbetaalbaar wonen in Gent is heel terecht een probleem. In mijn boek dat ik in 2006 geschreven heb, noemde ik het één van de belangrijkste problemen en in 2012 heb ik het aangedurfd mezelf te citeren en toe te geven dat aan dit belangrijk probleem onvoldoende is gewerkt.

Anno 2023 is het nog problematischer geworden om vele redenen. Vooreerst, de toename van het aantal studenten is spectaculair en dat drukt erg op de woningmarkt. Men heeft toen een strategie uitgewerkt om de studenten in grootschalige studentenverblijven onder te brengen maar een deel van die strategie is niet gevolgd: de grootschalige studenten huisvesting is er wel gekomen maar hetgeen eraan gekoppeld ging worden nl dat klassieke woningen niet meer als studentenverblijf zouden gebruikt worden, is er niet gekomen. De overheid is sterk in het lanceren van allerlei nieuwe regels en beleidslijnen, maar zeer zwak in het controleren daarvan.

Een andere reden is de gezinsverdunning: het toenemend aantal mensen dat alleen wenst te wonen, gescheiden ouders die allebei verlangen om een woning te hebben waar ze ook met de kinderen kunnen wonen. Het is spectaculair wat voor impact dat heeft op de woningmarkt.

Er is ook de gewijzigde industriële situatie. Tot in de jaren 1970 teerde de stad op een textielindustrie die nu totaal verdwenen is. Die is gelukkig vervangen door enerzijds industrie die gebleven is zoals Volvo en Arcelor Mittal en anderzijds de universiteit en hogescholen en een hele kenniseconomie daarrond. Dat verandert je stad, andere mensen komen hier naartoe. Je mag dat spijtig vinden maar tegelijkertijd zorgt die dynamiek voor een heel lage werkloosheidsgraad. En dan hebben we het nog niet gehad over de migratie die de oorzaak is van de bevolkingsaangroei in Gent.

"Goeie poëzie kan met een ongelooflijke subtiliteit, raadselachtige, moeilijk zegbare dingen vertolken, het onzegbare zeggen." 
Tom Balthazar

Al deze factoren hebben natuurlijk een invloed op de prijs. De jonge mensen die hier willen komen wonen klagen daar terecht over. Zeker voor alleenstaanden is het heel moeilijk geworden. Je ziet dat hier ook in het ziekenhuis. Mensen met een gewoon inkomen zoals een verpleegkundige kunnen zich nog moeilijk een huis in de stad permitteren."

We willen het ook nog even hebben over uw liefde voor de poëzie. Het past nu wel goed dat we u interviewen in de 'Bekende Vermeylenfonds' rubriek. Dit nummer heeft immers poëzie als thema. Van 25 tot 31 januari is er de week van de poëzie. We weten dat je een groot hart hebt voor poëzie, dat je een poëziefestival organiseert en animeert. 
"Het poëziefestival heeft een jaar of drie stil gelegen maar het is nu opnieuw gereanimeerd. We heten het altijd 'groots lentefeest met klein poëziefestival' of 'groots herfstfeest met klein poëziefestival' naargelang het moment waarop het doorgaat.

Ik vraag aan zes tot acht mensen uit de wetenschappelijke, journalistieke, politieke of culturele wereld, om drie lievelingsgedichten te komen voorlezen en uit te leggen waarom ze van die gedichten houden. Jan Hoet is daar geweest, Piet Van Eeckhaut, Siegfried Bracke, Ivan De Vadder, Lisbeth Imbo en op het laatste festival ondermeer Chokri Ben Chikha en Tina De Gendt. Ik praat het geheel wat aan elkaar en breng tussendoor ook een aantal eigen lievelingsgedichten."

Welke zijn jouw drie lievelingsgedichten? 
"Ik ben lang heel gek geweest op gedichten van Huques C. Pernath., Rutger Kopland, Leonard Nolens ook en bij de jongere generatie vind ik Maud Vanhauwaert zeer goed maar is wat moeilijker om voor te lezen."

Schrijft u zelf gedichten? 
"Ja, als tiener schreef ik wel eens gedichten. Roel Richelieu van Londerzele was toen mijn leraar en die heeft me wat gecoacht. Nu durf ik het nog wel eens doen maar dan eerder gelegenheidspoëzie naar aanleiding van een verjaardag, overlijden ..."

Wat trekt u zo aan bij poëzie? 
"Goeie poëzie kan met een ongelooflijke subtiliteit raadselachtige, moeilijk zegbare dingen vertolken, het onzegbare zeggen. Dat trekt me wel aan. Ook het puur spelen met taal. Daarnaast vind ik ook dat, als je het te druk hebt of wat gestresseerd bent poëzie je op een korte tijd wat verstilling kan brengen. Het is een manier om vrij kortstondig maar toch voldoende intens met literatuur bezig te zijn."

Hartelijk dank voor dit gesprek!

Interview: Paul Teerlinck en Johan Notte

-26-

COLUMN : De onvoltooid verleden tijd - Peter Benoy

Het oog van de kwetsbaarheid

over Francesca Woodman

(Afbeeldingen): Self-portrait at 13 
About Being My Model1976 
Untitled1976

Telkens ik in Rome kom, dikwijls is dat niet, breng ik een bezoek aan het antiquariaat 'Maldoror' (via >span class="NormalTextRun SCXW190114464 BCX0"> Reginella, 8, nabij de fontein van de schildpadden van Bernini). Vandaag heet het 'Il museo del Louvre'. Die rommelige en stoffige winkel was en is een paradijs voor wie geïnteresseerd is in de literaire en artistieke avant-gardes sedert het begin van de 20ste eeuw. In het naburige huis, een annex van 'Maldoror', kon je destijds foto's kopen van de vroeg uit het leven gestapte Amerikaanse fotografe Francesca Woodman (1958-1981), tot dan voor mij niet veel meer dan een naam die je wel eens tegenkomt. Het leek wel of er een nauwere link was tussen haar en 'Maldoror' en die bleek er ook te zijn.

Francesca Stern Woodman werd geboren in 1958 in Denver, Colorado. In de jaren '60 verblijft ze met haar familie lange periodes in Florence, waar ze naar school gaat, afgewisseld met een school in Boulder, Colorado. Als 13-jarige maakt ze haar eerste zwart-wit foto's. Vanaf 1975 volgt ze onderwijs in de Rhode Island School of Design in Providence. Een eerste solo-tentoonstelling in 1976 in de Addison Gallery of American Art in 1976. Al in haar vroegste foto's manifesteert ze een intentie om te experimenteren en zie je elementen die ze in haar later werk verder zal ontwikkelen. Haar carrière als fotografe gaat uiteindelijk over amper tien jaar, waarvan het grootste deel niet helemaal kan los gezien worden van het onderwijs dat ze volgt.

In 1977/78 kan Woodman als studente van de Rhode Island School of Design in het Palazzo Cenci te Rome verblijven (ooit het huis waarin Beatrice Cenci woonde; zij werd als 16-jarige in 1599 onschuldig onthoofd). Spoedig ontdekt ze het antiquariaat en zijn rommelige, maar inspirerende inhoud en ze wordt bevriend met de jonge eigenaars, Giuseppe Casetti (o.m. vertaler van Artaud's 'Van Gogh, le suicidé de la société') en Paolo Missigoi (in haar werk een zeldzaam mansportret met naakte torso), beiden gekende figuren in het Romeinse artistieke wereldje. In hun kelder gaat in 1978 de eerste Europese tentoonstelling van foto's van de jonge Amerikaanse door. Een bevriende kunstenares getuigt: 'At her opening at Maldoror she did not appear. We waited for her in vain. Who ever heard of an artist not showing up at >span class="NormalTextRun SCXW190114464 BCX0"> own opening, specially >span class="NormalTextRun SCXW190114464 BCX0"> first? Later >span class="NormalTextRun SCXW190114464 BCX0"> night I found her on my stairs with wet eyes but already smiling, so >span class="NormalTextRun SCXW190114464 BCX0"> I would not reproach her for her lack of professionalism.'

Daar ook ontdekt ze de surrealisten en de nieuwe spraakmakende beweging 'Transavantgardia Italiana'. Ze ontmoet er ook een groep kunstenaars die hun ateliers hebben in de oude Cerere pasta fabriek. Die inspirerende ruimtes gebruikt ze als decor om talloze foto's uit die periode te ensceneren. Naast die keldertentoonstelling in 'Maldoror' neemt ze er nog deel aan een groepstentoonstelling in het Palazzo Cenci en is ze ook een van de 'Cinque Giovani Artisti' in de Galleria Ugo Ferranti.

In januari 1979 verhuist ze naar New York, waar ze deelneemt aan enkele groepstentoonstellingen. In die latere foto's is er veel minder sprake van de suggestieve bedreigende sfeer. Eén van haar Artist's books, 'Some Disordered Interior Geometries', wordt begin januari 1981 gepubliceerd. Het zijn oude gebruikte schoolschriftjes, die ze in Maldoror vond, en die ze met collages van haar soms transparant afgedrukte foto's en bijgeschreven teksten bewerkt, terwijl ze nog delen van de oorspronkelijk schriftuur behoudt. Nog in dezelfde maand maakt ze een einde aan haar leven met een fatale sprong van het dak van een aan haar appartement grenzend gebouw. Ook in het vorige jaar had ze al een zelfmoordpoging ondernomen. 22 jaar oud, talent, intelligentie en rijpheid in overvloed.

-27-

(Afbeeldingen): Untitled 1977-1978 
from Space series

Ze laat een 800-tal foto's na. Wie haar oeuvre bekijkt moet ermee rekening houden dat een aantal foto's, die voor 1977 gerealiseerd zijn, resulteren uit onderwijsopdrachten. Vanaf haar verblijf in Rome kan ze ten volle de krachtlijnen die ze vroeger al heeft uitgezet verder ontwikkelen. De ruimte die ze verkiest voor haar enscenering is meestal desolaat, vervallen en naakt. Met het aftandse ervan brengt ze de tijd in haar foto's. Even naakt of bijna naakt is de aanwezige vrouw (uitzonderlijk meer dan één) die zich meestal in een kwetsbare situatie bevindt, slachtoffer is of zich soms bedreigd voelt door iets buiten beeld of iets doet dat aan sado-masochisme grenst; bv. ze staat angstig en naakt tegen een wand met verfafdrukken van handen op een borst en op haar geslacht; ze zit met wasspelden op haar tepels en haar buik; ze ligt voor dood gekleed op een vloer terwijl een slang over haar arm kruipt; ze hangt als een gekruisigde in een deuropening ... Om die vrouw een lichaam te geven poseerde ze meestal zelf. Ik doe dat omdat ik dan op elk moment een model bij de hand heb, beweerde ze, maar misschien was er ook een andere reden: zij wist precies welke blik, welke pose en welke intensiteit ze verlangde. Wou ze zich duidelijker identificeren met het personage dat ze creëerde? Wellicht was ze zich ook wel bewust van haar intrigerende uitstraling. Woodman: 'I use nudes partly in an ironic sense like classical painting nudes. I want my pictures to have a certain timeless, personal but allegorical quality like >span class="NormalTextRun SCXW190114464 BCX0"> do in say Ingres history paintings, but I like >span class="NormalTextRun SCXW190114464 BCX0"> rough edge >span class="NormalTextRun SCXW190114464 BCX0"> photography gives a nude'.

Soms maakte ze gebruik van bewegingsonscherpte; het ontvluchten van een bedreiging? Steven Humblet: 'Om de poëtische en ontwrichtende kracht van beweging te suggereren neemt Woodman haar toevlucht tot frictie van dit fixerende medium. Dat is meteen ook de reden waarom ze zichzelf zo vaak als model inzet. Ze gebruikt haar lichaam om te tonen wat de camera doet, zowel met zichzelf als met de wereld. Fotograaf en model zijn beiden afwezig op het moment dat de camera afgaat (...) Meteen verwoest ze de (geruststellende) illusie waarachter elke fotograaf zich verschuilt, namelijk dat de ruimte achter de camera altijd een veilig bastion is waar controle en overzicht de dienst uitmaken.' (De Witte Kraai, juli/augustus 2008).

Tegelijkertijd hebben haar beelden een surrealistisch getinte, enigmatische poëzie, die ze in haar kunstenaarsboekjes meer scherpte kan geven. Talrijke foto's roepen literaire reminiscenties op aan o.m. De Sade en Lautréamont (Maldoror!). Ze verwijst zelf naar André Breton: 'I would like words to be to my photographs what >span class="NormalTextRun SCXW190114464 BCX0"> photographs are to >span class="NormalTextRun SCXW190114464 BCX0"> text in André Breton's 'Nadja' (1928). He picks out >span class="NormalTextRun SCXW190114464 BCX0"> allusions and enigmatic details of some rather ordinary unmysterious snapshots and elaborates >span class="NormalTextRun SCXW190114464 BCX0"> into a story. I'd like my photographs to condense experience.'

Het blijft een intrigerende maar onbeantwoorde vraag hoe haar werk zou geëvolueerd zijn, moest ze langer geleefd hebben. In 1986, vijf jaar na haar dood, wordt in de V.S. een overzichtstentoonstelling 'Francesca Woodman, photographic work' getoond in een 5-tal steden; de gezaghebbende kunstcritica Rosalind Krauss werkte hieraan mee. Pas in 1992 (Shedhalle, Zurich) kwam er een eerste belangrijke Europese tentoonstelling. Daarna volgden tentoonstellingen elkaar op, zoals Fondation Cartier (Parijs), MOMA (New York), Guggenheim (New York), Moderna Museet (Stockholm) ...

Het enigmatische van haar werk en van haar leven kan heel uiteenlopende interpretaties voeden, o.m. vanuit feministische, psychologische of politieke benaderingen. Analyses vanuit haar zuiver fotografische keuzes en haar plaats in de ontwikkeling van het medium worden daardoor veelal verwaarloosd.

-28- 

SLAM Belgisch kampioenschap - Championnat belge

Hind Eljadid 
Boksen zonder handschoenen maar met woorden?

In 2022 organiseerde het Vermeylenfonds voor de tweede keer het Belgisch kampioenschap - Championnat belge poetryslam. 
Tien van de beste slammers uit het land klauterden op het podium van de Beursschouwburg in Brussel en kregen drie minuten om jury en publiek te overtuigen. 
Slam poetry, of spoken word zo u wil, werkt zich meer en meer op in het kunstenveld en dat gaat niet onopgemerkt voorbij. Met deze bloemlezing krijgt u een zicht op het kruim van 's lands slammers. 
Ledenprijs: € 18,00 bestellen via info@vermeylenfonds.be 
Een greep uit de gedichten van het Slam-boek.

Soms kus ik jou om maar te kussen om jou even de verantwoordelijkheid te geven voor mijn ademhaling 
Francesca Birlogeanu

Que j'atterrisse au bon endroit, 
Au moins une fois 
Gaelane

Is eenzaamheid alleen terugkeren en niet weten wie je moet telefoneren wanneer de wereld je heeft proberen uitkleden? 
Jessica Bouhez

Het water is ondiep als we allemaal een emmer pakken. 
Nina Everaert

I cannot breathe ... J'étouffe aussi parce que ma peau a sa couleur. 
Rue Poète Folie

En colère qu'on m'ait si longtemps fait croire que le monde était binaire. 
Spark

Il y a une racine de capucine qui pousse dans mes poumons 
Il y a une pousse de capucine qui s'enracine dans mon ventre 
Flem

-29-

'Thuiskomen - tien gesprekken over een nieuwe start'

Mensen lopen wel eens vast in het leven. Er zijn momenten waarop ze niet langer weerbaar zijn. 
Psychosociaal revalidatiecentrum TOV in Rumbeke helpt net dan zoeken naar een uitweg. 
In opdracht van het Vermeylenfonds Roeselare schreef auteur Rino Feys het kwetsbare verhaal neer van tien mensen die er begeleid werden. 
Evelyn Verschoore maakte er treffende illustraties bij. 
Het boek '>span class="NormalTextRun SCXW225696172 BCX0">' is nu verkrijgbaar in de boekhandel. 
Bij TOV Rumbeke (hilde.vens@tovvzw.be), of via vermeylenfonds.rsl@outlook.com 
De prijs is 22€.

Nachtzicht

Terstond 
Bij nachte 
Als alles quasi zuiver is 
En het overschouwen van 
De dag een aanvang neemt 
Is er een leemte 
Die enkel kan 
Opgevuld worden 
Met liefde

Uitgesproken 
Stil zijn is 
geen uitkomst 
Het is het willen 
onverdeeld 
Springen in het gat dat 
Voor ons ligt 
Bij aankomst zullen wij overschouwen

Of anders zullen wij 
drijven blijven 
Als wrakhout in de 
Niets vrijgevende 
Diepe zee

Jan Ducheyne

-30-

Dichters dichten over dichten en dichters

Deze citaten, in willekeurige volgorde, komen uit wat in mijn bibliotheek te vinden is. In enkele gevallen heb ik de originele Franstalige versie behouden omwille van het spel van vocalen. Er zijn nog massa's van dergelijke citaten te vinden en ongetwijfeld ook nog betere, maar daarvoor is mijn bibliotheek te klein. Citaten zijn zoals altijd genadeloos uit hun organisch geheel gerukt.

Peter Benoy

Le Poète est semblable au prince des nuées 
Qui hante la tempête et se rit de l'archer; 
Exilé sur le sol au milieu des huées, 
Ses ailes de géant l'empêchent de marcher. 
Charles Baudelaire

A zwart, E wit, I rood, O blauw: vocalen, 
Eens zal ik uw verborgen oorsprong openbaren. 
Arthur Rimbaud

En het was op die leeftijd. De poëzie was 
naar me op zoek. Ik weet niet, weet niet vanwaar 
ze opdook, uit winter of rivier. 
Ik weet niet hoe of wanneer. 
Pablo Neruda

... in de dood de droom zien, in zonsondergang 
een treurig goud, zo is de poëzie 
onsterfelijke armoedzaaier. De poëzie 
keert terug zoals zonsopgang en zonsondergang. 
Jorge Luis Borges

Ik zing tevergeefs. 
Remy C. Van de Kerckhove

Daar is ze. Met haar sluier teruggeslagen, 
Kijkt ze me aan met onverholen blik. 
'Was jij het die aan Dante, zal ik vragen, 
De Hel dicteerde?' 'Ja, is 't antwoord. Ik.' 
Anna Achmatova

Poëzie is meer dan zwarte tekens op wit papier. 
Het is een trefplaats 
van wat anderen ervaren. De lezer zal het gedicht, 
dat ik alleen maar schetste, al dan niet voltooien. 
José Emilio Pacheco

Je te donne ces vers afin que si mon nom 
Aborde heureusement aux époques lointaines 
Et fait rêver un soir les cervelles humaines, 
Vaisseau favorisé par un grand aquilon. 
Charles Baudelaire

Maintenant, va, mon Livre où le hasard 
te mène! 
Paul Verlaine

-31-

Dichters liegen de waarheid. 
Bertus Aafjes

Het wonder dat ik heb beleefd 
Is juist dat ongestoord verband 
Waarin zich vers met vers begeeft, 
Somtijds als vingers aan een hand, 
Somtijds als blaren aan een plant. 
Albert Verwey

Hij is een roeste tramper 
zonder moederhaven 
die in het oosten west 
en in het zuiden noordt. 
Paul Snoek

Om mij heen 
slaan gillende metaforen zich 
psychotisch uit de toetsenborden. 
Armpjes gaan dwars door de linialen heen. 
Tussen kabels en verlengsnoeren ijlen rijmen. 
Symbolen racen langs dolle routers. 
Annemarie Estor

poëzie is een wijze van bewust zijn 
het patroon der rivieren met de pen getekend 
in dit ademen zijn alle dimensies 
plooibaar en zonder belang 
Georges Van Vrekhem

Je hebt van dichters niets anders te vrezen dan 
de waarheid. 
Ted Joans

Waarom ik zilver smelt in mijn gedichten? 
Waarom ik edel tover aan de wervels van de schoonheid? 
Zie, dit is de brekende sleutel. 
Ik draag de waarheid in mijn bloed als een volmaakte woede, 
de pijn betreed ik langs de wortel van de wonde, 
de goedheid is de gaafheid van mijn huid. 
Paul Snoek

Genoeg. Nog twaalf regels lang op dit blad 
hou ik ze de hand boven het hoofd 
en dan krijgen ze een schop in hun gat. 
Ga elders drammen, rijmen van een cent, 
elders beven voor twaalf lezers 
en een snurkende recensent. 
Hugo Claus

Er zit artritis in mijn taal, 
wat ik ook bedenk het is banaal, triviaal, 
ik voel dit dichten als een plicht 
en dwang is nooit gunstig voor gezang, 
de dichter wacht op een andere drang 
die hem helemaal van binnen oplicht. 
Hugo Claus

Er zijn mensen die louter schrijven uit nobele oprechte 
bedoelingen, die de verbeelding hun ingeeft 
of die ze zelf 
bezitten om bijval te oogsten van andere mensen. Ik 
gebruik echter mijn genialiteit om de wellustige kant van 
de wreedheid te schilderen! 
Comte de Lautréamont

ik tracht op poëtische wijze 
dat wil zeggen 
eenvouds verlichte waters 
de ruimte van het volledig leven 
tot uitdrukking te brengen 
Lucebert

ik geloof in een rivier 
die stroomt van zee naar de bergen 
ik vraag van poëzie niet meer 
dan die rivier in kaart te brengen 
Remco Campert

Ga met mij reisgezel 
over deze uitgesleten keien 
van roma tot brindisium 
ons wordt geen poëzie gevraagd 
het is de oude weg die verzen schrijft 
Michaël Vandebril

-32-

-32-

Huis van de mens - is vrijzinnig humanistisch

Wij zijn er voor jou!

(logo) huis van de mens is vrijzinnig humanistisch

Bij deMens.nu staat de mens centraal. Mensen hebben mensen nodig. En mensen willen verbonden zijn met elkaar. Daarom vind je overal in Vlaanderen en Brussel een huisvandeMens in je buurt.

In een HuisvandeMens kan je terecht voor: 

Informatie

Bij ons vind je informatie over levensbeschouwelijke onderwerpen, over het vrijzinnig humanisme en zijn waarden, en over ethische en maatschappelijke thema's zoals euthanasie, abortus, mensenrechten ...

Vrijzinnig humanistische plechtigheden

Wil je graag stilstaan bij een belangrijke gebeurtenis in je leven? 
Wij helpen je bij de organisatie van een vrijzinnig humanistische plechtigheid bij een geboorte of adoptie, een huwelijk of relatieviering, een overlijden of afscheid ...

Gesprekken

Bij ons kan je terecht voor gesprekken omtrent levensvragen en zelfbeschikking, levensbeschouwing en zingeving.

Waardig levenseinde

Wij bieden informatie over euthanasie, patiëntenrechten, palliatieve zorg ... en helpen je met het opstellen van een wilsverklaring.

Gemeenschapsvorming

Een huisvandeMens werkt als vrijzinnig humanistische draaischijf en geeft ondersteuning aan onze lidverenigingen. In een huisvandeMens vind je informatie over initiatieven en activiteiten van de lokale vrijzinnig humanistische verenigingen en ontmoetingscentra.

Vrijwilligerswerk

Heb je zin om het vrijzinnig humanistische netwerk te versterken? 
Vrijwilligers zijn bij ons meer dan welkom. Wij zorgen voor begeleiding en geven je alle kansen. Zo kan je onder meer plechtigheden verzorgen of meewerken aan gemeenschapsvormende activiteiten.

De huizenvandeMens zijn een initiatief van deMens.nu

deMens.nu vertegenwoordigt Nederlandstalige vrijzinnig humanistische verenigingen in Vlaanderen en Brussel

deMens.nu Magazine

Zoomt in op mensen en maatschappelijke tendensen vanuit een vrijzinnig humanistisch perspectief. Verschijnt viermaal per jaar.

Gratis proefnummer of gratis abonnement? Mail naar info@deMens.nu 
Of schrijf naar deMens.nu-UVV vzw 
Brand Whitlocklaan 87 bus 9 
1200 Sint-Lambrechts-Woluwe 
Of telefoneer naar 02 735 81 92

Bezoek ons op www.deMens.nu 
facebook.com/deMens.nu